Bieganie, a cukrzyca

---

Cukrzyca nazywana jest pierwszą niezakaźną epidemią na świecie. Szacuje się, że 422 milionów osób na całym globie choruje na cukrzycę, z czego 179 milionów, to osoby u których choroba jeszcze nie została zdiagnozowana. Czy bieganie jest zalecane dla osób cierpiących na cukrzycę? Jak łączyć bieganie z objawami cukrzycy? Jakie są przeciwwskazania do biegania dla osób z cukrzycą?

W Polsce 3 miliony osób choruje na cukrzycę (9,1 % populacji) a ponad 5 mln ma stan przedcukrzycowy.  90% zachorowań dotyczy cukrzycy typu 2, której można zapobiegać! Szacuje się, że w 2035r. na świecie liczba chorych na cukrzycę będzie wynosić około 592 miliony.

Co to jest cukrzyca?

Cukrzyca to grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się nieprawidłowo podwyższonym stężeniem glukozy we krwi (hiperglikemia).  Rozróżniamy dwie postacie cukrzycy.

• Cukrzyca typu 1 – insulinozależna stanowi ok. 10% wszystkich cukrzyc. Określana mianem młodzieńczej, ponieważ najczęściej diagnozowana jest ok. 10-14 r.ż. Przyczyną choroby jest zniszczenie komórek trzustki odpowiedzialnych za produkcję insuliny – hormonu  zwiększającego transport glukozy z krwi do komórki. Niezbędne są iniekcje z insuliny.
• Cukrzyca typu 2 – insulinonooporna stanowi ok. 90% diagnozowanych cukrzyc.  W tym przypadku insulina jest produkowana lecz wrażliwość komórek na ten hormon jest obniżona, w konsekwencji transport glukozy z krwi do komórki jest upośledzony. Pierwszą terapią rekomendowaną dla większości chorych z tą postacią choroby jest wysiłek fizyczny i zmniejszenie masy ciała!

Aktywność fizyczna jest zalecana dla chorych z obiema postaciami choroby, ponieważ mięśnie szkieletowe pobierają glukozę niezależnie od insuliny,w trakcie wysiłku fizycznego, co za tym idzie – zmniejszona zostaje hiperglikemia! Systematyczna aktywność fizyczna poprawia insulinowrażliwość a tym samym zwiększa szansę na opóźnienie rozpoczęcia insulinoterapii u chorych z cukrzycą typu 2.

Zasady podejmowania wysiłku fizycznego i uprawiania sportu przez osoby z cukrzycą (Wg standardów Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego 2022)

Najważniejsze rekomendacje
Osoby z cukrzycą typu 1 bez stwierdzonych istotnych klinicznie przewlekłych powikłać cukrzycy mogą podejmować każdy rodzaj wysiłku fizycznego, w tym o maksymalnej intensywności
Wysiłki tlenowe wykonywane do momenty wystąpienia zadyszki są bezpieczne i mogą być zalecane wszystkim osobom z cukrzycą bez przeciwwskazań
Osobom z cukrzycą typu 2 zaleca się dołączenie do ćwiczeń tlenowych elementów wysiłku oporowego
Ciężka hipoglikemia jest przeciwwskazaniem do podejmowania wysiłku fizycznego przez 24 godziny
Późne hipoglikemie mogą występować do 24 godzin po zakończeniu wysiłku fizycznego
Retinopatia proliferacyjna jest przeciwwskazaniem do podejmowania wysiłku fizycznego, aż do uzyskania stabilizacji obrazu dna oka
Hiperglikemia > 250 mg/dl bez stwierdzonej ketonemii /lun ketonurii nie jest przeciwwskazaniem do podejmowania wysiłku fizycznego, pod warunkiem, że pacjent dobrze się czuje i zna przyczynę hiperglikemii
Zasady podejmowania wysiłku w sporcie wyczynowym i podczas zawodów różnią się znacznie od sportu amatorskiego i wymagają indywidualnie wypracowanych rozwiązań

Źródło: https://ptdiab.pl/images/docs/zalecenia/CTiD-1-2022-pl.pdf

Zalecany czas i intensywność wysiłku fizycznego.

• Podejmowanie aktywności fizycznej w tym również biegania przez osobę z cukrzycą powinno być ocenione przez diabetologa pod kątem rodzaju, intensywności podejmowanej aktywności, ewentualnych przeciwwskazań i świadomości chorego na temat hipoglikemii.
• W przypadku cukrzycy typu 2 osobom powyżej 65 r.ż, z nadwagą, po przebytych incydentach sercowo – naczyniowych zaleca się monitorowanie tętna i poziomu zmęczenia skalą Borga (skala numeryczna 6-brak zmęczenia, 20-zmęczenie maksymalne) .
• Wysiłek tlenowy, do wystąpienia zadyszki jest bezpieczny i zalecany minimum 150 minut tygodniowo. Osoby otyłe powinny trenować 200-300 minut tygodniowo prowadząc do deficytu energetycznego 500-750 kcal/dzień.
• Istotnym jest aby osoby z cukrzycą typu 2, nie leczone insuliną uzupełniły trening tlenowy ćwiczeniami siłowymi o charakterze oporowym. Zaleca się obciążenie dużych grup mięśniowych, oparte na 8–12 powtórzeniach, 2–3 razy w tygodniu.
• Młodszym osobom bez istotnych przeciwwskazań zaleca się codzienny, intensywny wysiłek włączając w to czynne uprawianie sportu.

Hipoglikemia a Hiperglikemia

Wysiłek fizyczny tlenowy, który powoduje spalanie glukozy z udziałem tlenu, skutkuje obniżeniem stężenia glukozy we krwi (hipoglikemia), a zwiększona wrażliwość na insulinę utrzymuje się przez kilka, kilkanaście godzin po jego zakończeniu. Jest to związane z odtwarzaniem się glikogenu w wątrobie, na co zużywane jest więcej glukozy. Należy mieć świadomość, że nawet długi czas po zakończeniu biegania jesteśmy narażeni na znaczy spadek cukru.

Osoby z cukrzycą nie stosujące insuliny oraz pochodnych sulfonylomocznika, mają bardzo małe ryzyko hipoglikemii czyli spadku glukozy we krwi. Glikemie < 100 mg/dl nie wymagają spożywania dodatkowych porcji węglowodanów. Samokontrola glikemii w związku z wysiłkiem fizycznym powinna być przeprowadzana tylko okresowo.

Jednakże osoby z innym typem leczenia, głównie insuliną muszą ją bezwzględnie monitorować. Glikemię należy oznaczyć za pomocą glukometru do 15 minut przed rozpoczęciem wysiłku fizycznego i co 60 minut lub rzadziej w przypadku stosowania CGM lub FGM (urządzenia stale monitorujące glukozę we krwi).

• W razie alertu hipoglikemii ≤ 70 mg/dl należy spożyć węglowodany proste, najlepiej w postaci płynu i wysiłek fizyczny może być kontynuowany po ustąpieniu objawów hipoglikemii.
• Hipoglikemia ciężka jest przeciwwskazaniem do podejmowania wysiłku fizycznego przez okres 24 godzin.
• Późne hipoglikemie mogą występować do 24 godzin po zakończeniu wysiłku fizycznego i ryzyko ich występowania jest większe u osób niewytrenowanych i podejmujących wysiłek fizyczny w sposób niesystematyczny. Ta grupa osób powinna w szczególności stosować prewencję hipoglikemii nocnych.

Wysiłek oporowy, beztlenowy uruchamia w organizmie procesy powodujące wzrost glikemii i w konsekwencji większe stężenie glukozy (hiperglikemia) po zakończonym wysiłku.

• Jeżeli występuje hiperglikemia > 250 mg/dl i dodatkowo stwierdza się ketonurię i/lub ketonemię ≥ 1,5 mmol/l, wysiłek fizyczny jest przeciwwskazany.
• Jeżeli hiperglikemii > 250 mg/dl nie towarzyszy ketonuria i/lub ketonemia i/lub znana jest przyczyna hiperglikemii, to lekki do umiarkowanego wysiłek może zostać podjęty

Zasady podejmowania wysiłku fizycznego przez osoby leczone insuliną

• Aktywność fizyczna podejmowana do 2 godzin od podania szybko działającego analogu insuliny wymaga redukcji dawki insuliny , jeżeli wysiłek fizyczny trwa przynajmniej 30 minut.
• Redukcja bolusa (dużej dawki insuliny) może wynosić 25–75% i zależy od czasu oraz intensywności wysiłku fizycznego
• Wysiłek fizyczny wymaga spożycia dodatkowej porcji węglowodanów w ilości:
  • >1,0–1,5 g/kg m.c./godzinę intensywnego wysiłku fizycznego w czasie maksymalnego działania bolusa insuliny, który nie został zredukowany
  • >0,2–0,5 g/kg m.c./godzinę intensywnego wysiłku fizycznego w czasie maksymalnego działania bolusa insuliny, który został zredukowany lub który został podany więcej niż 2 godziny od rozpoczęcia aktywności fizycznej
• Odłączenie pompy insulinowej podczas wysiłku fizycznego jest zalecane na czas nieprzekraczający 3 godzin. Warunkiem odłączenia pompy insulinowej jest aktywna insulina, której ilość powinna być monitorowana za pomocą kalkulatora bolusa
• Redukcja insuliny bazowej konieczna jest szczególnie przy długim wysiłku wytrzymałościowym. Zasady muszą uwzględniać nie tylko rodzaj wysiłku fizycznego, ale także rodzaj stosowanego preparatu insuliny bazowej
• Podczas leczenia przy użyciu pompy insulinowej zaleca się zmniejszenie podstawowego przepływu insuliny o 20–80%, w zależności od intensywności i czasu trwania wysiłku, najlepiej 2 godziny przed jego rozpoczęciem

Przeciwwskazania do podejmowania aktywności fizycznej

Istnieje kilka sytuacji klinicznych, w których intensywny trening (w tym m.in. bieganie), jest przeciwwskazany. Zaliczamy do nich:

• Ostrą infekcję, zwłaszcza przebiegającą z gorączką;
• Każde zdarzenie wymagające pilnej pomocy lekarskiej np. zaburzenia widzenia, ból w klatce piersiowej, zasłabnięcie;
• Retinopatia cukrzycowa proliferacyjna -Jest powikłaniem cukrzycy związanym z narządem wzroku, charakteryzujące się powstawaniem nowych, patologicznych, naczyń o osłabionej ścianie w obrębie siatkówki, które mają tendencję do pękania. Istnieje duże ryzyko krwawienia do ciała szklistego, odwarstwienia siatkówki a nawet utraty wzroku.
• Neuropatia cukrzycowa obwodowa jest powikłaniem, w którym dochodzi do uszkodzenia nerwów obwodowych, najczęściej dłoni i stóp poprzez ciągle utrzymujący się wysoki poziom cukru we krwi. Do najczęstszych objawów zaliczane jest uczucie mrowienia, drętwienia, kłucia w dystalnych częściach ciała –„skarpetki, rękawiczki” oraz zaburzenia czucia dotyku, bólu, temperatury.

Pielęgnacja  stóp

Neuropatia cukrzycowa nerwów obwodowych występuje u 40% pacjentów chorujących na tą chorobę. Bardzo często w początkowych stadiach ma charakter utajony – nie daje dolegliwości mimo iż procesy uszkadzające nerwy powoli postępują. Można nie odczuwać drobnych skaleczeń lub otarć lecz będą się one bardzo trudno goić. Dlatego planując podejmowanie aktywności fizycznej, w której bardzo mocno eksploatowane są stopy należy im poświęcić szczególną uwagę.

• Systematyczne badaj stopy; raz w roku, pod kątem zaburzeń czucia (elektromiografia) i niedokrwienia (ocena tętna na tętnicy grzbietowej stopy i piszczelowej tylnej)
• Regularnie wykonuj zabiegi podiatryczne jak usuwanie modzeli i hiperkeratozy
• Stosuj wygodne i miękkie obuwie, nigdy przymałe! oraz skarpety zabezpieczające przed odparzeniem
• Zawsze po treningu obejrzyj swoje stopy czy nie doszło do obtarć naskórka, umyj je ciepłą wodą i dokładnie osusz

Jak zacząć biegać jeśli cierpię na cukrzycę?

Osoby, które wcześniej nie miały do czynienia z aktywnością fizyczną, muszą ją wdrażać stopniowo. Najlepiej zacząć od spacerów i szybkich marszów 3-5 razy w tygodniu (150 min tygodniowo) Zbyt szybkie wdrożenie intensywnego biegania będzie się wiązało z urazami i kontuzjami, zwłaszcza u osób z nadwagą lub otyłością. Ich aparat ruchu nie jest do tego przystosowany. Jeśli już zwiększy się nasza wydolność, możemy przejść do biegu na krótkich dystansach, zalecane jest bieganie z osobą towarzyszącą w początkowych okresach aby czuć się bezpiecznie na wypadek spadku poziomu cukru we krwi. Za każdym razem pamiętajmy o rozgrzewce 5-10 minutowej i końcowych ćwiczeniach rozciągających, które utrzymają nasze ciało elastyczne.

Postaraj się zniwelować czynniki ryzyka jak: palenie tytoniu, zła dieta, nadciśnienie tętnicze!

---

Autorem tekstu jest mgr Karolina Hajdukiewicz – neuroterapeutka COLUMNA MEDICA. Na codzień pracuje z dorosłymi metodą IBITA Bobath oraz PNF, prywatnie stara się utrzymać kondycję biegając i jeżdżąc na rowerze.