Sezon na przeziębienia i choroby górnych dróg oddechowych trwa w pełni. Bieganie samo w sobie zwiększa naszą odporność, choć ważna jest w tym przypadku objętość i intensywność wykonywanego treningu. Zbyt mało i zbyt dużo wysiłku fizycznego będzie działało niekorzystnie na naszą odporność, dlatego warto w okresie jesienno-zimowym dopasować trening tak, by był on naszym sprzymierzeńcem w utrzymywaniu optymalnej odporności. Na pomoc sportowcom po raz kolejny przychodzą też naukowcy, którzy na podstawie dostępnej wiedzy opracowali specjalne strategie, które dają szansę zminimalizować ryzyko infekcji górnych dróg oddechowych.
Wiele badań związanych z poziomem odporności w odniesieniu do ćwiczeń fizycznych sugeruje, że zbyt intensywne ćwiczenia mogą zwiększać podatność na infekcje układu oddechowego. Każde przeziębienie trwa wg badań średnio 10 dni, w tym czasie osłabiając organizm i w wielu przypadkach wyłączając na kilka dni z treningu. Stąd często głosy, by w sezonie chorobowym rezygnować z biegania. Dane na temat konkretnych wirusów są nieliczne, a kilka fundamentalnych pytań wciąż pozostaje bez odpowiedzi. Dlatego między innymi wielu naukowców stara się – na podstawie dostępnej wiedzy – opracowywać odpowiednie poradniki, mające pomóc biegaczom poradzić sobie w sezonie na przeziębienia i choroby. Artykuł Olli Ruuskanena i jego kolegów z Uniwersytetu w Turku w Finlandii, opublikowany w periodyku naukowym Sports Medicine pod koniec marca 2022 r. podaje konkretne wskazówki, które mogą pomóc ustrzec się od popularnych chorób układu oddechowego. Fińscy naukowcy przeanalizowali szereg wcześniejszych badań na ten temat (przeprowadzonych na sportowcach), by przekonać się, co było powodem zachorowań, jakie metody stosowano i co było skuteczne, by przeciwdziałać przeziębieniom u trenujących osób.
Tab. 1. Badania przedstawiające występowanie określonych infekcji wirusowych górnych dróg oddechowych u sportowców (na podstawie Ruuskanen i in. 2022).
| Badanie | Liczba sportowców | Dyscyplina sportu | Czas trwania badań | Sezon; kraj | Liczba infekcji górnych dróg oddechowych | Potwierdzona infekcja wirusowa | Wirusy górnych dróg oddechowych (niektórzy mieli podwójną infekcję) |
| Gundlapalli et al. 2021 | 46 | Sporty zimowe | 2 tygodnie | Zima; USA | 46 | 13 (36%) | Grypa A lub B 13 |
| Spence et al. 2007 | 63 | Triathlon, kolarstwo | 5 miesięcy | Lato; Australia | 28 (44%) | 7 (25%) | Rynowirusy 4; adenowirusy 2; paragrypa 1; EBV 1 (wirus Epstein–Barra) |
| Cox et al. 2008 | 70 | 12 różnych dyscyplin | 14 miesięcy | Przez cały rok; Australia | 70 | 19 (27%) | Rynowirusy 7; grypa 7; paragrypa 4; koronawirus 2; metapneumowirus 1; EBV 1 |
| Valtonen et al. 2019 | 44 | Sporty zimowe | 4 tygodnie | Zima; Korea Południowa | 20 (45%) | 15 (75%) | Koronawirusy 5; RSV (syncytialny wirus oddechowy) 5; metapneumowirusy 4; grypa 2; rynowirus 1 |
| Valtonen et al. 2021 | 26 | Sporty zimowe | 2 tygodnie | Zima; Austria | 10 (38%) | 8 (80) | Koronawirusy 4; rynowirusy 3; RSV 3 |
Wydaje się logiczne, że silny fizyczny stres podczas trwającej infekcji wirusowej może wydłużyć czas trwania i nasilenie choroby oraz wywoła komplikacje. Jednak w jednym badaniu eksperymentalnym młode osoby zarażono rynowirusem 16, a następnie wprowadzono u nich 10-dniowy program treningowy o umiarkowanej intensywności. Ćwiczenia nie wydłużyły czasu trwania ani nasilenia infekcji w porównaniu z grupą kontrolną. Lekarze sportowi dobrze wiedzą, że sportowcy trenują i rywalizują podczas infekcji o podłożu wirusowym dróg oddechowych. Na przykład w NHL (National Hockey League) tylko gorączka skutkuje zwolnienie z gry. Badania przeprowadzone podczas dużych imprez w sportach zimowych sugerują, że rywalizacja podczas wirusowej infekcji dróg oddechowych nie wydłuża czasu jej trwania ani nasilenia. Z drugiej strony ostra choroba zakaźna może pogorszyć wyniki sportowe.
Warto również zaznaczyć, że choroba wirusowa może wywołać zapalenie mięśnia sercowego. W niemieckich badaniach, w rejestrze nagłego zatrzymania akcji serca związanego ze sportem (n = 349), analizowanych w okresie 6 lat, zapalenie mięśnia sercowego wykryto u 13 (3,7%) młodych osób. U większości chorych zapalenie mięśnia sercowego poprzedzone było infekcjami górnych dróg oddechowych. W ciągu 27 lat, spośród 1049 nagłych zgonów sercowych sportowców amerykańskich, 41 z nich (3,9%) było spowodowanych zapaleniem mięśnia sercowego. Dlatego tak ważne jest wyleczenie do końca każdej choroby, a jeśli zlecony jest antybiotyk – stosowanie go do końca kuracji, a nie przerywanie w momencie pierwszej poprawy.
Zgodnie z opinią ekspertów zaleca się różne protokoły powrotu do sportu po przebytej chorobie. Sportowcom rekomenduje się odpoczynek przez okres od 1 dnia do 1 tygodnia po chorobie przebiegającej z gorączką. Zwykle proponowane jest też postępowanie zgodnie z zasadą „powyżej szyi”, oznaczającą, że ćwiczenia są dozwolone, jeśli symptomy ograniczają się do górnych dróg oddechowych (nie ma kaszlu, zapalenia oskrzeli lub płuc). Ta zasada nie ma solidnych dowodów naukowych, dlatego może być niebezpieczna i powinna zostać zaniechana. Wirusy potencjalnie atakujące mięsień sercowy lub wpływające na ośrodkowy układ nerwowy, takie jak enterowirusy, mogą wywoływać jedynie niewielkie objawy ze strony górnych dróg oddechowych. Decyzje dotyczące ilości czasu niezbędnego, aby wrócić do uprawiania sportu powinny opierać się na zdrowym rozsądku, indywidualnych obserwacjach, czasu występowania objawów i reakcji na stopniowo zwiększane obciążenia treningowe.
Naukowcy na podstawie wcześniejszych doniesień i analizie dostępnej wiedzy opracowali następujące zalecenia, mające wspomóc odporność osób trenujących:
Kolejnym krokiem, by zminimalizować transmisję wirusów w codziennym życiu jest stosowanie odpowiednich środków ostrożności. Będą to m.in.:
Nasza odporność jest dość mocno zdeterminowana genetycznie i tak naprawdę niewiele możemy zrobić, aby ją poprawić. Dlatego szczególnie osoby o obniżonej odporności powinny wziąć sobie do serca przedstawione tu sposoby, dzięki którym mogą w pewnym stopniu wpłynąć na stan swojego układu odpornościowego. Z pewnością nie zminimalizujemy ryzyka do zera, ale na pewno możemy pewnymi metodami uniknąć choroby i osiągnąć wyższy poziom gotowości naszego organizmu do walki z wirusami. Tak, aby jak najdłużej cieszyć się nieprzerwanym treningiem i odpowiednim zdrowiem.
Źródło:
Ruuskanen, O., Luoto, R., Valtonen, M. et al. Respiratory Viral Infections in Athletes: Many Unanswered Questions. Sports Med 52, 2013–2021 (2022). https://doi.org/10.1007/s40279-022-01660-9
Były chodziarz, który nieustannie dokądś zmierza (wielokrotny reprezentant Polski i dwukrotny olimpijczyk – z Pekinu i Rio). Współautor biografii Henryka Szosta, Marcina Lewandowskiego i Adama Kszczota oraz książki „Trening mistrzów". Doktor nauk medycznych i nauk o zdrowiu. Pracownik Uniwersytetu Jana Długosza, a także trener lekkoatletycznych klas sportowych w IV L.O. w Częstochowie. Działa też jako sędzia i organizator imprez, nie tylko sportowych.
