Zerwanie więzadła krzyżowego przedniego (ACL – anterior cruciate ligament) jest trudną kontuzją, która u osób aktywnych fizycznie zawsze wiąże się z długą przerwą w uprawianiu swojego ulubionego sportu. Uraz ten często wymaga zabiegu operacyjnego, którego naturalną kontynuacją powinna być odpowiednio dobrana i długotrwała rehabilitacja. Tylko przejście przez cały proces postępowanie umożliwia pełen powrót do sprawności. Niestety, statystyki mówią, że tylko 60% pacjentów po rekonstrukcji ACL wraca do poziomu aktywności fizycznej sprzed urazu. Reszta z nich rezygnuje z niej w ogóle lub wybiera mniej obciążający sport, który zmniejszy ryzyko ponownej kontuzji. A jak jest z bieganiem? Kiedy i jak bezpiecznie wrócić do nabijania kilometrów? Postaram się trochę zaznajomić Was z tematem i udzielić kilku wskazówek.
Więzadła mamy aż dwa (w sumie to cztery, bo po dwa w każdym kolanie). Więzadło krzyżowe przednie (ACL) i więzadło krzyżowe tylne (PCL – posteriori cruciate ligament) należą do więzadeł znajdujących się wewnątrz stawu kolanowego. Oba łączą kość udową z kością piszczelową utrzymując ich powierzchnie stawowe w bliskim kontakcie, stabilizując kolano w płaszczyźnie strzałkowej (przednio-tylnej). Oba więzadła pełnią swoją funkcję w każdej pozycji ustawienia stawu. PCL ulega jednak urazowi dziesięć razy rzadziej niż ACL, poza tym w większości przypadków jego uszkodzenia nie wymaga interwencji chirurgicznej. Oprócz funkcji mechanicznej stabilizacji kolana ACL zawiera ogromną ilość proprioreceptorów odpowiedzialnych za czucie głębokie. Dzięki nim dokładnie wiemy jak nasze kolano ustawione jest w przestrzeni nawet bez patrzenia na nie. Dlatego efektem uszkodzenia więzadła krzyżowego przedniego nie jest tylko utrata mechanicznej stabilizacji kolana (czego efektem mogą być dalsze uszkodzenia w jego obrębie), ale również utrata pełnej kontroli nad nim.
Czynniki predysponujące do urazu ACLa:
Mechanizmem uszkodzenia jest gwałtowny obrót kolana do środka przy ustabilizowanym podudziu. Przy odpowiednio dużej sile (i jeszcze większej ilości pecha) może dojść również do uszkodzenia więzadła pobocznego piszczelowego oraz łąkotki przyśrodkowej. Stan ten nazywamy, bardzo adekwatnie do zaistniałej sytuacji – nieszczęśliwą triadą.
Jeżeli doszło do urazu należałoby wykonać diagnostykę w celu oceny wielkości uszkodzeń. Postępowanie powinno obejmować badanie kliniczne (manualne) oraz diagnostykę obrazową. Należy jednak pamiętać, że bezpośrednio po urazie oba powyższe mogą nie być precyzyjne ze względu na obrzęk, ból oraz napięcie mięśni. Badanie kliniczne powinno być wykonane przez doświadczonego ortopedę lub fizjoterapeutę i obejmować szereg testów manualnych. Standardowym badaniem obrazowym jest rezonans magnetyczny kolana, jego największa wartość diagnostyczna jest po tygodniu od urazu, ale warto wykonać go (jeżeli jest taka możliwość) bezpośrednio po w celu wykrycia ewentualnych uszkodzeń innych struktur.
Kiedy rekonstruować więzadło, a kiedy leczyć zachowawczo? Wskazaniem do rekonstrukcji uszkodzonego ACLa nie jest jego zerwanie, lecz funkcjonalna niestabilność stawu kolanowego. Pacjent podczas ruchu odczuwam uciekanie kolana, a podczas każdej takiej „ucieczki” istnieje ryzyko wtórnych uszkodzeń w obrębie stawu.
Dla ułatwienia krótki przewodnik – zabieg, czy leczenie zachowawcze:
W kontekście biegania wniosek jest jeden – niezależnie od podjętej decyzji nasza kariera biegacza się nie kończy, choć będzie wymagać zawieszenia na jakiś czas…
Istnieje wiele metod rekonstrukcji więzadła krzyżowego przedniego. Decyzję o wyborze metody podejmuje ortopeda na podstawie przeprowadzonych badań. Pamiętaj, że dobry lekarz wie najlepiej jakie rozwiązanie jest odpowiedniej w Twojej sytuacji, bo to, że coś sprawdziło się u kogoś innego nie znaczy, że sprawdzi się u Ciebie.
Po zabiegu konieczna jest indywidualnie dobrana rehabilitacja pod okiem doświadczonego fizjoterapeuty. Książkowo powinna trwać 6-9 (wg najnowszych doniesień – 12) miesięcy, ale wszystko zależy od naszych oczekiwań. Im dłuższy czas rehabilitacji tym mniejsze ryzyko urazu i bezpieczniejszy powrót do aktywności – od 4 do 9 miesiąca ryzyko ponownego uszkodzenia ACLa spada o około 50% miesięcznie.
Rehabilitacje pooperacyjną możemy podzielić na kilka faz. W zależności od fazy mamy konkretne cele na których musimy się skupić, np. w I fazie: walczymy z obrzękiem, chronimy miejsce pobrania graftu (przeszczepu więzadła), pracujemy nad wyprostem kolana i staramy się, żeby przód naszego uda nie zniknął w oczekiwaniu na lepsze czasy (większe możliwości obciążania :P). RTS (return to sport) – powrót do sportu to ostatnia faza postępowania, obejmująca okres między 9 i 12 miesiącem od zabiegu. Jest to faza przygotowująca do powrotu do pełnego obciążenia stawu kolanowego w trakcie sportu (sport rekreacyjny jest możliwy wcześniej). Dlaczego to wszystko tak długo trwa? Tak jak wcześniej wspomniałem, uszkodzenie więzadła to nie tylko utrata mechanicznej stabilizacji, ale także kontroli stawu kolanowego (propriocepcji – czucia głębokiego). Całe postępowanie jest czasochłonne, bo jego zadaniem jest nie tylko wyciszenie efektów związanych zabiegiem (ból, obrzęk), ale także odbudowa zakresu ruchomości, siły oraz kontroli stawu tak, aby umożliwić bezpieczny powrót do aktywności. Jest to długi proces i z tego powodu nie wrzucam tutaj „5 ćwiczeń po operacji ACL”, bo to zbyt złożony temat, wszystko zależy od fazy rehabilitacji, możliwości pacjenta itd. Rok od zabiegu nie jest to i tak okres wystarczający przeszczepowi więzadła na przebudowę, wg badań trwa ona nawet do 2 lat.
Jeżeli udało Ci się dotrzeć aż tutaj to gratuluję. Teraz będzie o bieganiu.
Standardowo jest ono elementem obciążania podczas całego procesu. Wprowadzamy je około 4-6 miesiąca (raczej nie wcześniej niż po 3 miesiącach) – wszystko zależy od tego jak „idzie” rehabilitacja. Nie zaczynamy jednak od sprintu. Na początek rozsądny jest marszobieg: np. 200m truchtem – 100m marszem lub dla osób, których rehabilitacja idzie bardzo sprawnie – ciągły bieg pod postacią truchtu. Warto rozpocząć od krótkich dystansów, np. 1-2 km i jak zawsze stopniowo budować progresję. O tym kiedy co i jak decyduje fizjoterapeuta prowadzący – uwierz mi, on lepiej wie kiedy Ty jesteś gotowy na zwiększenie obciążeń.
Gotowy protokół budowania obciążania przedstawił de Fontenay i wsp. w swoim artykule pt. „Reintroduction of Running After Anterior Cruciate Ligament Reconstruction With a Hamstrings Graft: Can We Predict Short-Term Success?”. Program ma również formę marszobiegów i jest bardzo intensywny – zakłada 10 treningów biegowych w ciągu 2 tygodni. Szczególnie przydatny jest algorytm postępowania uwzględniający ból oraz obrzęk po wysiłku. Dzięki niemu wiemy co zrobić w przypadku wystąpienia powyższych objawów.
Co z „poważnym” bieganiem? Nie ma konsensusu odnośnie kryteriów możliwości wdrożenia pełnego biegu. Jednak badacze z Aspetar w Katarze (jeden z najlepszych szpitali zajmujących się ortopedią i medycyną sportową) podali swoje wytyczne w publikacji pt. „Aspetar clinical practice guideline on rehabilitationafter anterior cruciate ligament reconstruction”, brzmią one:
*wartości procentowe odnoszą się do wartości uzyskanej podczas pomiaru w nieoperowanej kończynie dolnej
Niektóre z powyższych kryteriów wymagają specjalistycznego sprzętu, który umożliwia dokładny pomiar interesujących nas parametrów. Mimo tego podczas treningu na siłowni jesteśmy w stanie ocenić stopień symetrii pomiędzy kończynami – wyraźne różnice będą mówić o braku gotowości do podjęcia intensywniejszej formy biegu.
Uraz więzadła krzyżowego przedniego to poważna kontuzja, która często wymaga postępowania operacyjnego. Postępowanie pooperacyjne powinno obejmować wielomiesięczną i indywidualnie dobraną rehabilitację. Jej długość jest uzależniona od celów pacjenta, im dłuższe jej trwanie, tym większe bezpieczeństwo powrotu do sportu. Całość postępowania powinna być nadzorowana i prowadzona wg aktualnych protokołów rehabilitacyjnych. Bieganie jest elementem obciążania podczas rehabilitacji, o tym kiedy zostaje wprowadzone i jaka jest jego intensywność decyduje fizjoterapeuta. Wraz z poprawą funkcji pacjenta buduje się dalsze progresje w treningu umożliwiające mu powrót do pełnego obciążania nawet podczas biegów w trudnych warunkach.
Autor: mgr Kamil Wasielewski – fizjoterapeuta Columna Medica. Na co dzień pracuje z pacjentami ortopedycznymi. Biegacz amator, miłośnik długodystansowych pieszych rajdów górskich.
Columna Medica - nowoczesna klinika rehabilitacji połączona z 4-gwiazdkowym hotelem oraz strefą Medical SPA & Wellness, położona w otoczeniu 100-letniego lasu, w pobliżu Łodzi. To miejsce, w którym Goście jednocześnie mogą zadbać o swoje zdrowie pod okiem profesjonalistów, jak i wypocząć dzięki dedykowanym zabiegom SPA
