Bieganie w chorobach neurodegeneracyjnych. Korzyści oraz podejście do treningów

Aktywność fizyczna, w tym bieganie, może odgrywać kluczową rolę w zarządzaniu oraz potencjalnym spowalnianiu postępu chorób neurodegeneracyjnych, do których należą między innymi choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, choroba Huntington, rdzeniowy zanik mięśni, choroba prionowa oraz choroby neuronu ruchowego. Są to niestety nieuleczalne oraz wyniszczające organizm schorzenia, jednak istnieją dowody oraz badania naukowe, które potwierdzają, że regularne ćwiczenia mogą być korzystne dla osób dotkniętych nimi i wpływać na ich rozwój.

Wszystkie choroby neurodegeneracyjne to schorzenia, które są spowodowane uszkodzeniem lub stopniowym obumieraniem komórek nerwowych (neuronów) w mózgu. Degeneracja, bo tak nazywa się ten proces, powoduje, że układ nerwowy chorego przestaje pracować poprawnie, a jego stan cały czas się pogarsza, ponieważ komórki nerwowe nie są w stanie się zregenerować.

Choroby neurodegeneracyjne są nieuleczalne, a ich skutkiem jest postępująca degeneracja oraz śmierć komórek nerwowych, co na różnych etapach rozwoju schorzenia doprowadza do problemów z poruszaniem się, zaburzeniami funkcji kognitywnych oraz problemów z ogólnym funkcjonowaniem umysłu.

Korzyści wynikające z biegania w chorobach neurodegeneracyjnych

W przypadku osób ze schorzeniami z grupy chorób neurodegeneracyjnych podejście do aktywności fizycznej, w tym biegania,  jest bardzo indywidualne oraz wymaga szczególnej uwagi i analizy przez specjalistów. Regularna aktywność fizyczna, w tym bieganie, może jednak przynieść korzyści osobom dotkniętym tymi chorobami, bądź ryzykiem ich rozwoju w przyszłości.

Potencjalne korzyści biegania i aktywności fizycznej:

• Poprawa funkcji mózgu– regularna aktywność fizyczna może poprawiać przepływ krwi do mózgu, co z kolei może wspierać utrzymanie i tworzenie nowych połączeń nerwowych. To może pomóc w zachowaniu oraz stymulowaniu funkcji kognitywnych. Zwiększenie przepływu krwi do mózgu może poprawić funkcje poznawcze, takie jak koncentracja, pamięć i zdolność do rozwiązywania problemów. Regularne bieganie może wpływać na objętość hipokampu, który  jest częścią mózgowia odpowiadającą przede wszystkim za pamięć długotrwałą i przestrzenną. Tutaj warto wspomnieć, że regularna aktywność fizyczna (zwłaszcza między 25, a 45 rokiem życia) wzmacnia ilość substancji chemicznych w mózgu, które wspomagają i zapobiegają zwyrodnieniu hipokampu;
• Zmniejszenie ryzyka postępu choroby– badania naukowe dowodzą, że regularne treningi  mogą mieć realny wpływ na zmniejszenie ryzyka rozwoju choroby Alzheimera oraz innych form demencji. Wpływ na to ma m.in. zmniejszenie stanu zapalnego, redukcja stresu oksydacyjnego oraz poprawa profilu lipidowego i gospodarki glukozowej;
• Poprawa nastroju i jakości snu– regularne bieganie może przyczynić się do lepszego i szybszego zasypiania, mieć wpływ na głębokość oraz jakość snu i regulacji jego całego cyklu. Substancje chemiczne uwalniane zarówno w trakcie trwania, jak i po biegu relaksują ciało i zachęcają jednocześnie do głębokiego snu. Regularny harmonogram snu jest istotny dla pracy organizmu, ponieważ zaburzenia snu mogą nasilać symptomy neurodegeneracyjne. Dodatkowo trenowanie może pomóc w zmniejszeniu objawów depresji. Ćwiczenia fizyczne stymulują mózg do produkcji neuroprzekaźników, takich jak serotonina, które są związane z poprawą nastroju. Aktywność fizyczna może wpływać na neurobiologię mózgu, co korzystnie oddziałuje na zdrowie psychiczne.  Łagodzenie objawów depresji i lęku, jest szczególnie ważne, ponieważ często towarzyszą one chorobom neurodegeneracyjnym;
• Zwiększenie plastyczności mózgu- aktywność fizyczna może stymulować wydzielanie białka przez neurony, które należy do rodziny czynników wzrostu nerwów. BDNF (brain-derived neurotrophic factor), czyli czynnik wzrostu, jest kluczowy dla przetrwania neuronów, wzrostu i różnicowania komórek nerwowych oraz plastyczności synaptycznej. W obwodowym układzie nerwowym wywiera wpływ na motoneurony i neurony czuciowe;
• Wpływ na czynniki ryzyka–  regularne bieganie może wpływać korzystnie na występowanie czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, cukrzycy oraz nadciśnienia, które są związane z ryzykiem rozwoju chorób neurodegeneracyjnych.

Bieganie w chorobach neurodegeneracyjnych – co trzeba rozważyć?

Jak już wcześniej wspomniałem, szereg chorób neurodegeneracyjnych, do których należą m.in. choroba Alzheimera, choroba Parkinsona czy stwardnienie zanikowe boczne, charakteryzują się stopniowym uszkodzeniem struktur nerwowych i pogorszeniem funkcji mózgu. Co istotne, w przypadku osób, u których występują tego typu schorzenia, podejście do aktywności fizycznej, w tym biegania, wymaga szczególnej uwagi i dostosowania do indywidualnych potrzeb pacjenta.

Oto kilka kwestii, które warto rozważyć, przed rozpoczęciem trenowania:

• Konsultacja z lekarzem- przed rozpoczęciem jakiejkolwiek formy aktywności fizycznej, zwłaszcza bardziej intensywnej, do której zaliczane jest bieganie, konieczne będzie skonsultowanie się z lekarzem. Podczas wizyty może pomoże on dostosować zalecenia do konkretnego przypadku choroby, uwzględniając obecne symptomy, ogólny stan zdrowia oraz ewentualne przeciwwskazania;
• Indywidualne podejście– należy pamiętać, że w przypadku tego typu schorzeń, nie ma jednego uniwersalnego schematu stosowania aktywności fizycznej. Indywidualne podejście jest kluczowe, biorąc pod uwagę różnice w stopniu zaawansowania choroby, obecnych symptomów, oraz ogólnej sprawności fizycznej i zdolności pacjenta;
• Dopasowanie intensywności i rodzaju aktywności– bieganie według ogólnych założeń jest sportem o większej intensywności, dlatego może być zbyt obciążające dla niektórych osób z chorobami neurodegeneracyjnymi. Należy pamiętać, że wpływają one m.in. na koordynację, równowagę, inne funkcje kognitywne oraz sprawność i siłę mięśni, a są to aspekty istotne w bieganiu. W zależności od możliwości osoby chorej i zaawansowania choroby, warto w niektórych przypadkach zamiast biegania, rozważyć łagodniejsze formy aktywności fizycznej np. spacer, joga lub pływanie;
• Monitorowanie reakcji organizmu– w trakcie treningu należy bacznie obserwować ciało i  monitorować reakcje organizmu na nowe bodźce.  W przypadku wystąpienia takich symptomów, jak ból, zawroty głowy czy nasilenie objawów choroby, należy przerwać aktywność i koniecznie skonsultować się z lekarzem;
• Bezpieczeństwo– ze względu na charakter tych schorzeń dbanie o bezpieczeństwo podczas aktywności fizycznej, jest kluczowe. Zaleca się unikanie miejsc i sytuacji, które mogą zwiększyć ryzyko upadków czy kontuzji. Lepiej również unikać oddalonych miejsc i opustoszałych terenów, gdzie w razie potrzeby nie będzie można uzyskać pomocy. Na trening koniecznie należy wziąć ze sobą telefon komórkowy;
• Codzienna aktywność– warto wypracować sobie rutynę związaną z biegowym planem treningowym, ale również nie ograniczać się tylko do tego typu treningów. Należy w miarę możliwości włączać aktywność do codziennych obowiązków np. poprzez krótkie spacery;
• Wsparcie zewnętrzne–  stosując plan treningowy, warto opracować go przy współudziale specjalistów, takich jak fizjoterapeuci czy terapeuci zajęciowi. Pomogą oni dostosować intensywność i rodzaj treningów do specyficznych i indywidualnych potrzeb pacjenta.

Badania naukowe

Nad aspektem wpływu aktywności fizycznej, w tym biegania, na przebieg chorób neurodegeneracyjnych od lad pochylają się badacze z całego świata. Wyniki przeprowadzonych badań oraz obserwacji naukowych jednoznacznie sugerują, że regularne treningi mogą korzystnie wpływać mi.in. na funkcje kognitywne, zwłaszcza u osób z chorobą Alzheimera oraz innymi formami neurodegeneracyjnymi.  

Badanie z 2006 roku przeprowadzone m.in. przez Stanley J Colcombe Aerobic exercise training increases brain volume in aging humans, jednoznacznie wskazuje, że sprawność układu sercowo-naczyniowego jest powiązana z oszczędzaniem tkanki mózgowej u starzejących się ludzi. Co więcej, wyniki te sugerują silną biologiczną podstawę roli wydolności aerobowej w utrzymaniu i poprawie zdrowia centralnego układu nerwowego oraz funkcjonowania poznawczego u osób starszych.

Michelle W. Voss wraz ze współautorami w 2019 roku opublikowali przegląd badań Exercise and hippocampal memory systems, w którym podkreślają m.in., że badania na ludziach i zwierzętach pokazują, że aktywność fizyczna korzystnie wpływa na funkcjonowanie mózgu i funkcje poznawcze oraz może przeciwdziałać związanemu z wiekiem pogorszeniu funkcji poznawczych, oraz że siedzący tryb życia zwiększa ryzyko pogorszenia pamięci i choroby Alzheimera. Niestety, nie ma leku na pogorszenie pamięci. Jednak badania na zwierzętach wskazują, że aktywność fizyczna korzystnie wpływa na pamięć zależną od hipokampa poprzez mechanizmy biologiczne, które prawdopodobnie są zachowane u ludzi.

W metaanalizie Effects of physical activity and exercise on the cognitive function of patients with Alzheimer disease: a meta-analysis, którą stworzył wraz ze współautorami Rui-xia Jia, badacze podkreślają, że jako jedna z niewielu metaanaliz porównujących szczegółowo różne ilości aktywności fizycznej i ćwiczeń fizycznych w leczeniu Choroby Alzheimera (AD), nasze badanie sugeruje, że aktywność fizyczna i ćwiczenia mogą poprawić funkcje poznawcze osób starszych z AD.

Fang Yu wraz ze współautorami stworzył badanie Case Studies of Progressing Older Men with Alzheimer’s Disease Through Aerobic Training, które otrzymało nagrodę  NIH K12 Career Advancement Award i podkreśla rolę aerobowej aktywności fizycznej na stan zdrowia u osób dotkniętych chorobą Alzheimera: Starsi mężczyźni z umiarkowaną do ciężkiej chorobą Alzheimera mogą angażować się w treningi aerobowe. Dwa miesiące treningu aerobowego mogą być zbyt krótkie, aby poprawić wydolność sercowo-naczyniową, szczególnie u osób z cięższą demencją. Jednakże ten okres może służyć jako okres adaptacyjny do dłuższych ćwiczeń o umiarkowanej intensywności.

Boris Cheval oraz współautorzy badania Relationship between decline in cognitive resources and physical activity w swojej pracy doszli do wniosków, że niższe zasoby poznawcze powiązano z niższym poziomem i większym spadkiem umiarkowanej aktywności fizycznej w miarę starzenia się. Wyniki ponadto ujawniły efekt uporządkowany w czasie z silniejszym wpływem zasobów poznawczych (opóźnione przypominanie i płynność werbalna) na późniejsze zmiany umiarkowanej aktywności fizycznej niż odwrotnie.

Badań naukowych związanych z tym tematem jest sporo i cały czas ich przybywa, jednak niestety pomimo obiecujących wyników, badania te są często ograniczone liczbą uczestników oraz czasem trwania. Niemniej jednak istnieje konsensus wśród badaczy, że aktywność fizyczna ma potencjał wspierania zdrowia mózgu, zarówno w zapobieganiu, jak i zarządzaniu chorobami neurodegeneracyjnymi, takimi jak choroba Alzheimera.

Podsumowanie

Chociaż bieganie oraz inne aerobowe aktywności fizyczne nie mogą wyleczyć chorób neurodegeneracyjnych, to jednak mogą odgrywać znaczącą rolę w ich przebiegu oraz potencjalnym spowalnianiu postępu objawów. Istnieją liczne dowody, które sugerują, że regularna aktywność fizyczna może przynieść wymierne korzyści osobom dotkniętym tymi chorobami, jak również ryzykiem ich rozwoju.

Należy jednak pamiętać, że choroby neurodegeneracyjne są nieuleczalne, a aktywność fizyczna, w tym bieganie może jedynie znacząco przyczynić się do poprawy jakości życia osób z tymi chorobami.  Ważne jest, aby podejście do treningów było indywidualne i dostosowane do możliwości oraz potrzeb konkretnej osoby.