Ból po zewnętrznej stronie stawu kolanowego, nazywany kolanem biegacza lub zespołem pasma biodrowo – piszczelowego (ITBS), spędza sen z powiek wielu amatorom biegania. Wg statystyk dotyka od 2 do 12% miłośników tego rodzaju aktywności fizycznej. Oprócz biegaczy, ból zewnętrznego przedziału stawu kolanowego może występować u rowerzystów, żołnierzy oraz sportowców uprawiających sporty wytrzymałościowe. Wszystkie te grupy łączy powtarzalność ruchów zgięcia – wyprostu stawu kolanowego. Ilość tych powtórzeń połączona z siłami przeciążeniowymi działającymi na lokalne mięśnie oraz utrata kontroli motorycznej w wyniku narastającego zmęczenia mogą doprowadzić do rozwoju objawów.
Zanim jednak do nich przejdziemy i omówimy sposoby ich leczenia, tradycyjnie kilka słów o anatomii. Pasmo biodrowo piszczelowe (ITB – ang. Iliotibial band) jest łącznotkankową strukturą, rozpostartą pomiędzy stawem biodrowym a kolanowym. Stanowi więc „łącznik” pomiędzy tymi dwoma największymi stawami kończyny dolnej. Warto zaznaczyć, że ITB samo w sobie nie jest mięśniem, a zgrubieniem powięzi szerokiej uda. Wywodząc się z mięśni pośladkowych: średniego i wielkiego oraz naprężacza powięzi szerokiej, kieruje się w stronę stawu kolanowego, kończąc swój bieg na guzku Gerdy’ego na kości piszczelowej. W swoim przebiegu poprzez liczne włókna łączy się boczną powierzchnią rzepki, oddaje też włókna do nadkłykcia bocznego kości udowej.
W tym miejscu warto obalić mit na temat kolana biegacza – ITB nie ociera się o nadkłykieć boczny kości udowej i nie drażni w tym miejscu kaletki. Przez wiele lat ta hipoteza była używana do próby wytłumaczenia przyczyny powstawania dolegliwości bólowych. Na podstawie badań naukowych wiemy dziś, że bardziej prawdopodobna przyczyna leży po stronie ciała tłuszczowego – unerwionej struktury łącznotkankowej, która w wyniku kompresji przez napięte ITB może być odpowiedzialna za objawy. Alternatywnie, za rozwój dolegliwości na wysokości szpary bocznej stawu kolanowego może być odpowiedzialny zachyłek boczny stawu kolanowego – również kompresowany i drażniony przez napięte ITB.
Kończąc wątek anatomiczny, warto wspomnieć o połączeniach pasma biodrowo – piszczelowego z sąsiednimi mięśniami – obszernym bocznym (część mięśnia czworogłowego uda) czy dwugłowym uda (wspólne włókna na głowie strzałki). Ta mnogość połączeń wraz ze skomplikowanym łańcuchem kinematycznym jakim jest kończyna dolna daje wiele możliwości nt. mechanicznej przyczyny dolegliwości u sportowca. Począwszy od dysbalansu mięśniowego w obrębie samego pasma i sąsiadujących z nim mięśni, kończąc na osłabionej kontroli motorycznej stopy. Warto w takiej sytuacji zgłosić się do fizjoterapeuty, który poprzez analizę biomechaniki naszego ciała, testy funkcjonalne oraz badanie manualne określi, jaka jest przyczyna rozwoju kolana biegacza.
Objawami, które powinny nas nakierować na rozpoznanie tej dysfunkcji, są:
Fizjoterapeuta najczęściej diagnozuje u Pacjenta z ITBS skrócenie mięśnia naprężacza powięzi szerokiej uda (TFL), skrócenie mięśnia obszernego bocznego (VL), zwiększenie przywiedzenia w stawie biodrowym, zwłaszcza w trakcie fazy przenoszenia obciążenia w trakcie biegu, co przekłada się na zwiększone siły ekscentryczne, działające na mięśnie pośladkowe (u biegaczy z ITBS mięśnie te są osłabione). W badaniu manualnym można stwierdzić zwiększoną rotację wewnętrzną podudzia i nadmierną pronację stopy w trakcie biegu.
Po zdiagnozowaniu ITBS w trakcie rytmu startowego biegacz po rozmowie z fizjoterapeutą powinien podjąć zdroworozsądkową decyzję o zaprzestaniu aktywności biegowej na 4-6 tygodni. Oczywiście, można próbować usprawniania równolegle do treningów, należy jednak liczyć się z mniejszą skutecznością i dłuższym czasem takiego leczenia.
W ramach wczesnej fizjoterapii można zastosować zabieg z użyciem fali uderzeniowej, terapię tkanek miękkich nakierowaną na rozluźnienie mięśni uda i pośladka, oraz suche igłowanie. Warto zaznaczyć, że powyższe interwencje nie powinny dotyczyć samego pasma biodrowo – piszczelowego, a sąsiadujących z nim struktur. Odnosząc się do przyczyny powstawania problemu, napięte pasmo jawi się bardziej jako „ofiara”, napinana przez „sąsiadów”.
W skrajnych przypadkach, jak choćby ból wynikający z obrzęku zachyłka bocznego stawu kolanowego, zasadne jest miejscowe ostrzyknięcie kortykosteroidem, co zmniejszy dolegliwości bólowe i pozwoli rozpocząć fizjoterapię i trening. Podanie leku powinno być poprzedzone dokładną analizą przypadku danego Pacjenta. Należy je przeprowadzić pod kontrolą USG, aby zminimalizować szkodliwe działanie sterydu na miejscowe tkanki miękkie.
Wracając do postępowania fizjoterapeutycznego, oprócz zabiegów zmniejszających dolegliwości bólowe, kluczowy jest trening. Tylko dokładna analiza biomechaniczna pozwoli na wykrycie nieprawidłowych wzorców ruchowych i zastosowanie ćwiczeń, mających na celu ich wyeliminowanie. Jak już wspomniałem, możliwości jest wiele. Trening może dotyczyć zarówno wzmacniania i kontroli ekscentrycznej mięśni pośladkowych, jak i wzmacniania stabilizatorów stopy i stawu skokowego.
Uzupełniająco do treningu mięśni stopy warto przeanalizować ewentualne zaopatrzenie biegacza we właściwe wkładki do butów. Pozwolą one uniknąć rozwoju dolegliwości w wyniku zmęczenia mięśni w trakcie wielokilometrowych biegów. Bez wątpienia nie istnieje jedno uniwersalne ćwiczenie pozwalające pozbyć się lub uniknąć ITBS. Wiemy jednak doskonale, że aby skomplikowany łańcuch kinematyczny jakim jest kończyna dolna działał dobrze w warunkach obciążenia, warto zadbać o:
Powyższe ćwiczenia wykonujemy w 3 seriach po 15 powtórzeń.
Powyższe ćwiczenia wykonujemy w 3 seriach po 15 powtórzeń.
Powyższe ćwiczenia wykonujemy w 3 seriach po 15 powtórzeń.
Ćwiczenia rozciągające wykonujemy przez minimum 30 sekund, powtarzając każde z nich 3 – 5 razy.
Na koniec kilka słów o rolowaniu. Jako biegacz namawiam do rozluźniania mięśni za pomocą „wałka” wszystkich swoich Pacjentów. Sam widzę korzyści wynikające z regularnego rolowania. Warto jednak wiedzieć, które części naszego ciała poddawać rolowaniu, aby było ono efektywne. W przebiegu ITBS rolowanie pasma biodrowo – piszczelowego nie ma większego sensu. W odniesieniu do wzorca powstawania dysfunkcji wydaje się, że kompresja jaką poddajemy miejsce bolesne, może spowodować nasilenie dolegliwości. Warto zadbać o rozluźnienie sąsiednich mięśni, co pośrednio wpłynie na zmniejszenie napięcia samego ITB. Poniżej przykłady konkretnych aplikacji rollera w okolicy uda.
Rolowanie wykonujemy wolno, krótkimi ruchami, aż do subiektywnego odczucia rozluźnienia masowanej grupy mięśni.
Analizując przyczyny powstawania kolana biegacza okazuje się, że jego leczenie może stanowić niemałe wyzwanie zarówno dla sportowca, jak i jego fizjoterapeuty. Jeśli chcemy osiągnąć sukces terapeutyczny i uniknąć szybkiego nawrotu dolegliwości, warto przeanalizować temat dogłębnie, aby wyeliminować wszystkie czynniki przyczyniające się do rozwoju kontuzji.
Autor tekstu: mgr DAMIAN DANIELSKI – szef zespołu medycznego COLUMNA MEDICA, fizjoterapeuta ortopedyczny ze specjalizacją OMPT. Absolwent licznych szkoleń z zakresu terapii manualnej i treningu medycznego. Dzięki zamiłowaniu do amatorskiego biegania jako fizjoterapeuta jeszcze lepiej rozumie swoich pacjentów – biegaczy.
Columna Medica - nowoczesna klinika rehabilitacji połączona z 4-gwiazdkowym hotelem oraz strefą Medical SPA & Wellness, położona w otoczeniu 100-letniego lasu, w pobliżu Łodzi. To miejsce, w którym Goście jednocześnie mogą zadbać o swoje zdrowie pod okiem profesjonalistów, jak i wypocząć dzięki dedykowanym zabiegom SPA
