Boli Cię kolano? To może być boczne przyparcie rzepki

Staw rzepkowo-udowy tworzą powierzchnie stawowe rzepki oraz kłykci kości udowej. Sama rzepka to płaska, trójkątna kość odgrywająca niezwykle istotną rolę w mechanizmie wyprostnym kolana. Ponadto powierzchnia stawowa rzepki pokryta jest grubą warstwą chrząstki szklistej, która przystosowuje staw do przenoszenia dużych obciążeń. Głównym czynnym stabilizatorem stawu rzepkowo-udowego jest mięsień czworogłowy uda. Od przodu rzepkę przytrzymuje głowa prosta mięśnia czworogłowego, natomiast od strony bocznej i przyśrodkowej odpowiednio głowa boczna i przyśrodkowa. Przy całkowitym wyproście stawu kolanowego rzepka ustawiona jest nieco bocznie ze względu na fizjologiczną przewagę siły głowy bocznej mięśnia czworogłowego uda nad przyśrodkową. Siły poszczególnych głów mięśnia czworogłowego powinny być zrównoważone, gdyż wszelkie dysproporcje w tym zakresie będą prowadziły do zmian ustawienia rzepki – znaczna przewaga siły głowy bocznej nad przyśrodkową prowadzi do nadmiernej lateralizacji rzepki.

ELPS powstaje w wyniku nadmiernej kompresji rzepki do bocznego kłykcia kości udowej. Pierwotne przyczyny mogą być różne, jednak najczęściej zmiany te powodowane są nieprawidłowościami anatomicznymi (np. wysokim ustawieniem rzepki czy dysplazją kłykci kości udowej), dysbalansem mięśniowym lub więzadłowym w okolicy stawu rzepkowo-udowego oraz nieprawidłową wartością tzw. kąta Q (kąt zawarty pomiędzy linią przeprowadzoną przez środek rzepki i kolec biodrowy przedni górny, a  linią łączącą środek rzepki i guzowatość piszczeli). Prawidłowe wartości tego kąta to odpowiednio < 15 stopni u kobiet i < 10 stopni u mężczyzn. 

Do najczęstszych objawów bocznego przyparcia rzepki zalicza się: ból przedniego przedziału stawu (szczególnie podczas schodzenia ze schodów, długotrwałego siedzenia i wykonywania przysiadów), wrażenie niestabilności oraz słyszalne trzeszczenia w stawie. U niektórych pacjentów dodatkowo można zaobserwować bólowe ograniczenie ruchomości kolana oraz cechy miejscowego stanu zapalnego. 

W diagnostyce ELPS pomocne mogą być badania obrazowe. Standardowo proces diagnostyczny rozpoczyna się od wykonania zdjęć RTG (przednio-tylnych i bocznych) oraz zdjęć osiowych rzepek w zgięciu stawów kolanowych odpowiednio pod kątem 30 stopni, 60 stopni i 90 stopni. Najczęściej stosowanym badaniem jest RTG w tzw. projekcji Merchanta wykonywane pod kątem 45 stopni. Poza diagnostyką obrazową niezwykle pomocne mogą okazać się testy kliniczne takie jak test ruchomości rzepki, balotowania czy obronny Fairbanka.

Zespół bocznego przyparcia rzepki na ogół leczony jest zachowawczo. Główny cel postępowania rehabilitacyjnego to przywrócenie równowagi w zakresie siły poszczególnych głów mięśnia czworogłowego uda (przede wszystkim wzmacnianie głowy przyśrodkowej). Należy także wprowadzić techniki manualne, tj. mobilizację rzepki oraz stretching przykurczonych tkanek (najczęściej pasma biodrowo-piszczelowego oraz mięśni uda i łydki). Niemniej istotna jest również poprawa czucia głębokiego w stawie.  

W przypadku braku skuteczności leczenia zachowawczego przez okres nie krótszy niż 3 miesiące należy rozważyć leczenie operacyjne. U pacjentów ze zdiagnozowanym zespołem bocznego przyparcia rzepki najczęściej wykonuje się uwolnienie boczne, osteotomię horyzontalną lub osteotomię skośną zwaną także osteotomią Fulkersona.