Ile lat ma Haile?

W paszporcie widnieje, że ma 38 lat, ale są powody sądzić, iż rekordzista świata w maratonie może być starszy.

Tekst: Matt Fitzgerald

Każdego ranka Haile Gebrselassie trenuje z grupą wybranych biegaczy na wzgórzach Entoto, we wschodniej części Addis Abeby, stolicy Etiopii, jak zwykł to czynić od lat. Pewnego ranka w lutym 2008 roku w grupie Haile, której skład zmienia się nieco z dnia na dzień, znalazł się Hirpasa Lemi, mąż Berhane Adere, wielokrotnej mistrzyni świata na bieżni i na ulicy. Obecny był również, jako obserwator, Matt Turnbull, Anglik pracujący obecnie jako koordynator elity zawodników Competitor Group’s Rock ‘n’ Roll Marathon Series.

Kiedy już grupa się zebrała, dziesięcioro, czy dwanaścioro biegaczy, którzy zjawili się tego dnia, podzieliło się na mniejsze grupki, z których każda udała się w teren, by zrealizować swój trening. Półtorej godziny później wszyscy ponownie stawili się w miejscu zbiórki. Jedyny w grupie nie-zawodowiec, Lemi, był dumny z siebie, ze dotrzymał kroku pozostałym.

– Nieźle jak na staruszka, – powiedział, uśmiechając się szeroko. Następnie, zwracając się do Turnbulla, Lemi zapytał: – Jak ci się wydaje, ile mam lat?

– Nie mam pojęcia – pięćdziesiąt,- zażartował Turnbull.

– Czterdzieści jeden! – odparł Lemi. – Tyle samo co Haile!

Wszyscy wybuchli śmiechem. Wszyscy oprócz Haile, którego paszport twierdzi, że urodził się 18 kwietnia 1973 roku, co oficjalnie ustalało jego wiek na tamtą chwilę na 34 lata, prawie 35. Hirpasa Lemi miał inne informacje. Dorastał razem z Gebrselassie w prowincji Arsi. Jak większość Etiopczyków pochodzących z terenów wiejskich, Lemi nie miał żadnego potwierdzenia swojej własnej daty urodzin, wiedział jedynie, że było to około roku 1967 oraz pamiętał, że Haile był mały kiedy i on był mały, że Haile przechodził mutację w czasie, gdy on ją przechodził i tak dalej.

Lemi nie był osamotniony ze swoją wiedzą. Skrajne zaniżanie wieku Haile Gebrselassie było najgorzej strzeżoną tajemnicą w społeczności etiopskiego biegania. To dlatego wszyscy śmiali się kiedy Lemi o tym wspomniał. Wszyscy oprócz Hailego.

Rozbieżności pomiędzy oficjalnie podawanym wiekiem Hailego a prawdziwym nie miały istotnego znaczenia przed tym zdarzeniem. Był niewątpliwie najwspanialszym biegaczem w historii, a niejasności, odnośnie jego wieku, nie wpływały na ocenę jego osiągnięć. Jednakże siedem miesięcy po przytoczonym wydarzeniu Gebrselassie pobił własny rekord świata w maratonie w Berlinie z czasem 2:03:59. Jeżeli Haile jest starszy zaledwie o cztery i pół roku od oficjalnie podawanego wieku, zamiast o ponad sześć lat, jak sugerował Lemi, to najszybszy maraton w historii został pokonany przez czterdziestojednolatka.

Pierwszy w historii maraton poniżej 2:04 jest osiągnięciem samym w sobie. Gdyby jednak rzeczywiście był udziałem sportowca z kategorii Masters, i zważywszy, że rekord świata mastersów wynosi 2:08:46, to występ Gebrselassiego niewątpliwie jawi się jako „ten jedyny”, najwspanialszy bieg wszechczasów – występ, który niszczy nasze dotychczasowe przekonania w kwestii wpływu wieku, starzenia się, na możliwości biegacza. I jest to zasługa Hailego. Jednakże, jak na ironię, on nie chce uznać tych zasług.

Nie wiem ale mogę się dowiedzieć

Nie można ponad wszelką wątpliwość dowieść, iż Haile Gebrselassie jest starszy niż się oficjalnie podaje. Jest tak ponieważ nikt, włącznie z samym Haile, nie wie ile on ma lat. Nawet, jeśli Gebrselassie nie jest znacznie starszy niż sam podaje, prawie na pewno nie urodził się 18 kwietnia 1973 roku, jak ma wpisane do paszportu. Bardzo nieliczni spośród Etiopczyków urodzonych na terenach wiejskich (tak jak Gebrselassie, który urodził się w małej wiosce Asella) rodzą się w szpitalach, i ci, którzy nie przychodzą na świat w szpitalu, nie posiadają metryki urodzenia. Ta sytuacja zaczyna się zmieniać, ale w latach 60-tych i 70-tych, Etiopczyka spoza miasta, a który miałby metrykę urodzenia można było spotkać tak samo łatwo jak krasnoludka.

Można by pomyśleć, że matki powinny pamiętać daty urodzenia własnych dzieci, ale rzadko tak jest. Po części dlatego, że rodzą wiele potomstwa (Haile jest jednym z dziesiątki rodzeństwa), a po części ponieważ nie zależy im na tym. Jeszcze bardziej komplikuje sytuację fakt, iż Etiopia używa własnego kalendarza, trzynastomiesięcznego. Obecnie mamy w Etiopii rok 2003.

W swojej pracy szefa organizacji Running Across Borders (“bieganie poza barierami”) z siedzibą w Etiopii, Amerykanin Garrett Ash często spotyka się z koniecznością wypytywania młodych Etiopczyków o ich wiek. Standardową odpowiedzią jest „Nie wiem, ale mogę się dla Ciebie dowiedzieć”. Z jakąkolwiek liczbą dzieciak wraca do Garretta wciąż jest to tylko przybliżona wartość.

Brak przejrzystości  kwestii wieku w Etiopii otwiera pole do systemowej manipulacji wśród biegaczy szukających okazji do zrobienia kariery. „Z pewnością w interesie sportowca jest by wydawać się młodszym”, mówi Ash. „Jeżeli spotykasz 21-latka biegającego szybko maraton, zainteresuje Cię bardziej niż tak samo biegający 26-latek.”

Według agenta działającego na międzynarodowym rynku a reprezentującego wielu afrykańskich sportowców (pragnącego pozostać anonimowym, kiedy wypowiada się na omawiane tematy), manipulacja wiekiem dokonuje się faktycznie w dwie strony. „Niektórzy dodają sobie kilka lat żeby móc wcześniej rozpocząć rywalizację poza granicami kraju, tymczasem inni odejmują kilka lat, by wydawać się młodszymi niż naprawdę są”, twierdzi.

Fałszowanie wieku rozpoczyna się wcześnie. Łowcy talentów pracujący dla klubów biegowych z Addis Abeby regularnie rekrutują młodzież z obozów biegowych rozsianych po całym kraju. Wyróżniający się biegacze z tych obozów przedstawiają się jako młodsi, by przypodobać się łowcom talentów. Jako, że ci niekoniecznie dokładają starań, by sprawdzić wiek podczas procesu rekrutacyjnego, formalna weryfikacja wieku dokonuje się dopiero dużo później, kiedy najlepsi młodzi zawodnicy zdobywają pierwsze szanse rywalizacji poza Etiopią i muszą wystąpić o paszport.

Nie do końca wiadomo, czy Etiopska Federacja Lekkoatletyczna lub etiopski rząd biorą lub brali udział w fałszowaniu wieku na tym etapie. Garrett Ash uważa, że obecnie się tak nie dzieje. „Mam wrażenie, że rząd całkiem nieźle sobie radzi z miarodajnym ustalaniem wieku”, stwierdza. „Z doświadczenia wiem, że federacja również jest uczciwa i gra w otwarte karty.” Ash przyznaje jednak, że nawet jeśli rząd i federacja działają w dobrej wierze, często brakuje im dokumentów i informacji potrzebnych do dokładnego ustalenia wieku, co pozostawia przestrzeń do manipulacji dla sportowców, którzy starają się oszukać władze.

Argumenty za “starszym” Haile

Haile Gebrselassie po raz pierwszy startował poza Etiopią w 1991 roku. Bez względu na to co zaszło w procesie weryfikacji jego wieku, różnicę pomiędzy deklarowanym wiekiem a tym, na ile wyglądał, zachodni obserwatorzy dostrzegli od razu. Fotograf Victah Sailer był przy tym jak Gebrselassie zdobywał brązowy medal na Mistrzostwach Świata Juniorów w przełajach w Bostonie w 1992 roku. Wtedy nie zwrócił uwagi na przyszłą legendę biegów, ale kiedy zobaczył jak Haile wygrywa bieg na 10000 m na Mistrzostwach Świata w Stuttgarcie w rok później, Saile zauważył, że Haile „wyglądał starzej” niż oficjalnie podawane 20 lat.

Ale czy sam fakt, że wygląda się starzej niż się głosi jest dowodem na to, że rzeczywiście jest się starszym? No więc, tak. Ludzie mają wyjątkową zdolność oceniania wieku innych na podstawie wyglądu twarzy. To wrodzony dar, który według biologów ewolucyjnych, pomocny jest w doborze towarzyszy w odpowiednim wieku. W 1995 roku, psychologowie Mike Burt i David Perrett przeprowadzili badanie, w którym badani mieli zgadywać wiek dorosłych w wieku 20-54 lat na podstawie kolorowych fotografii twarzy. Oceny odbiegały od faktycznego wieku średnio o zaledwie 2,39 roku.

Pokazałem niedawno fotografię portretującą Haile Gebrselassie (zrobioną w listopadzie 2010, kiedy Haile miał rzekomo 37 lat i 7 miesięcy), wielu osobom, które nie wiedziały kim jest człowiek na zdjęciu, i poprosiłem, by oceniły wiek sfotografowanego. Średnia ze zgadywania wyniosła 43,13 lat. Oczywiście, są wyjątkowe przypadki osób wyglądających na starsze niż faktycznie są, ale kiedy zważymy na pośrednie dowody tezy, iż Gebrselassie jest starszy niż wykazuje jego paszport, ten nieformalny eksperyment jedynie ją wzmacnia.

Oprócz zeznania Hirsy Lemiego i wyglądu Gebrselassie, jest sporo poszlak sugerujących, iż obecny rekordzista świata w maratonie może być kilka lat starszy niż sam przyznaje. Po pierwsze, określone elementy z biografii Haile nie zgadzają się z jego oficjalną datą urodzin. Dla przykładu, w czerwcu 1988 roku Gebrselassie, ukończywszy szkołę średnią, wybrał się sam z rodzinnej wioski Aselli do Addis Abeby, by odwiedzić swojego brata Tekeye, podczas której to wizyty pobiegł w maratonie Abebe Bikili. Oficjalnie Haile właśnie skończył 16 lat. Nawet zważywszy na realia etiopskie, to bardzo młody wiek na ukończenie szkoły średniej i samodzielne podróżowanie po kraju by pobiec maraton.

Siedem lat wcześniej, podczas Igrzysk Olimpijskich w 1980 roku, Gebrselassie "podwędził" ojcu zestaw baterii i włożył je do tranzystorowego radia, by móc słuchać relacji z wyścigów na 5000 m i 10000 m mężczyzn, w których zwyciężał ówczesny bohater etiopskiego biegania, Miruts Yifter. Gebrsellasie, zgodnie z oficjalną datą urodzin, miał wtedy zaledwie 7 lat.

Długoletni komentator telewizyjny biegania Toni Reavis wyraził swoje wątpliwości odnośnie tej historii w mailu: „Jako wielki fan sportu od maleńkości”, pisał, „ledwie potrafię sobie wyobrazić siedmiolatka, który ma zarówno odwagę, by zabrać ojcu baterie, rozeznanie, by wiedzieć, kiedy będzie transmisja z Igrzysk jak również, który miał wystarczająco dużo czasu, by stać się czyimś fanem. W rzeczy samej, to bardziej pasuje do dziesięciolatka.”

Reavis zwraca uwagę na fakt, iż podczas tamtych Igrzysk wiele spekulowało się odnośnie wieku samego Yiftera. Jego paszport wykazywał 33 lata, podczas gdy zawansowana łysina zawodnika i inne doniesienia wyceniały jego wiek na 42 lata. Zapytany wprost o sprawę Yifter odparł „Ludzie mogą skraść mi kurczaki. Ludzie mogą skraść moje owce. Ale nikt nie ukradnie mi wieku.”

Gebrselassie jest podobnie ostrożny w swoich odpowiedziach na pytania o wiek. Można by oczekiwać, że sportowiec, który prawdziwie wierzy w to, że data jego urodzenia wbita w paszporcie jest dokładna oraz który pragnie położyć kres wątpliwościom dotyczącym jego wieku, odpowie coś w stylu: „Słuchajcie, wiem, że wyglądam nieco starzej ale naprawdę mam 37 lat. To prawda, że nie mam metryki urodzenia i nie znam dokładnej daty swoich urodzin ale kiedy wydawali mi paszport przeprowadzono gruntowne i bezstronne dochodzenie, w którym brałem udział na miarę moich sił i wierzę, że data odpowiada prawdzie.”

Tego rodzaju odpowiedź prawdopodobnie wzięta zostałaby za dobrą monetę przez większość. Zamiast tego, Gebrselassie woli unikać odpowiedzi na pytania o wiek, jak miało to miejsce, przykładowo, podczas konferencji prasowej przed madryckim Marathon Popular w 2010 roku.

– Ile masz naprawdę lat – więcej niż 40? – zapytał dziennikarz.

– To prawda, nie mam 37 lat, – odparł Gebrselassie żartem. – Mam 27 lat. Ale, poważnie mówiąc, nie ma znaczenia ile mam lat. Wiek to tylko liczba.

Kontrargument

Gdyby kwestia prawdziwego wieku Haile Gebrselassie była poddana pod jakiś neutralny sąd, to rzeczona sprawa, wyłącznie na podstawie dowodów pośrednich, raczej nie zostałaby przesądzona na rzecz tezy, iż Gebrselassie jest w istocie starszy niż utrzymuje. Podczas gdy większość ławników, jeśli nie wszyscy, mogłaby być osobiście przekonana, nie mogliby w dobrej wierze wydać wyroku stwierdzającego ponad wszelką wątpliwość fałszywość danych o wieku w paszporcie.

Koniec końców, obrońcy sami mają dobre argumenty. Podstawowy dowód to oficjalna data urodzenia w paszporcie Haile. Główni świadkowie to dwóch biografów Heile, z których żaden nie napotkał jakiegokolwiek przesłanki by zwątpić w prawdziwość jego wieku podczas badania okoliczności życia biegacza.

 “Haile urodził się 18 kwietnia 1973 roku”, twierdzi Klaus Weidt, autor książki Heile Gebrselassie: najwspanialszy biegacz wszechczasów. „Potwierdził to sam Haile i nie okazał w żaden sposób, że czuje się źle z tą datą. Moim zdaniem, wszystkie inne daty oraz plotki to spekulacje niepoparte żadnymi dowodami”.

Być może najmocniejszym dowodem na to, że data urodzenia z dowodu Haile jest dokładna, jest jego rekord w maratonie 2:03:59, ustanowiony 27 września 2008 roku, kiedy oficjalnie miał 35 lat i 5 miesięcy. Oficjalny rekord świata 39-latków to 2:09:24. Rekord 40-latków jest nieco lepszy – 2:08:46 – ale wciąż daleko od wyniku Haile. Te liczby sugerują, że niemożliwym jest dla 39- lub 40-latka przebiegnięcie maratonu w 2:03:59. Jeżeli to przyjmiemy, Gebrselassie nie może być 4 czy 5 lat starszy.

Dlaczego to ma znaczenie

Jeśli Gebrselassie faktycznie JEST starszy niż jego oficjalny wiek, to nie tyle dokonał niemożliwego, co przedefiniował to, co jest możliwe, co się rzecz jasna czasami zdarza w sporcie. To dlatego właśnie kwestia wieku Gebrselassie ma znaczenie.

Przyznanie się zawodnika lub znalezienie dowodu na to, że Gebrselassie miał ponad 40 lat kiedy ustanawiał obecny rekord świata w maratonie, wymaga od nas wyjaśnienia JAK to możliwe, by 40-latek pobiegł 42,195 km szybciej niż jakikolwiek młodszy zawodnik.

Jedno z możliwych tłumaczeń bierze się z przykładu legendarnego triatlonisty Dave’a Scotta, który dokonał największego osiągnięcia pośród zawodników sportów wytrzymałościowych w kategorii masters, kończąc w 1994 Mistrzostwa Świata Ironman na drugim miejscu za Gregiem Welchem. Pomimo, że w latach 1980-1987 sześciokrotnie wygrywał Ironmana, Scott nie był uważany za szczególnie utalentowanego i sam o sobie również tak nie myślał. Był natomiast najbardziej oddanym w treningu.

Pasja Scotta do treningu i zawodów miała w sobie coś z bezczelnego urągania mijającemu czasowi. W 1982 roku Scott oznajmił swojej ówczesnej dziewczynie, również triatlonistce, Lindzie Buchanan, że ma zamiar w wieku 40 lat być w lepszej formie niż w wieku 28 lat. I tak miało się stać. „Nie czułem, bym pogorszył się jeżeli chodzi o formę fizyczną,” opisuje Scott swój powrót w 1994 roku. „Nie czułem by istniały jakiekolwiek ograniczenia. Ciągle przypominano mi o moim wieku lecz te komentarze wpadały mi jednym uchem i wypadały drugim.”

Haile Gebrselassie ma podobną pasję do biegania jak Dave Scott. Możliwe, że są inni biegacze równie utalentowani co Gebrselassie ale żaden z nich nie kocha biegania tak bardzo jak on. Ta sama bezczelność w stosunku do upływającego czasu przejawia się w jego zapale. „Im jesteś starszy tym silniejszy”, powiedział Haile na konferencji prasowej przed maratonem nowojorskim w 2010 roku. „Wciąż czuję się jakbym miał 20 lat.”

Po prawdzie, starzenie czyni człowieka silniejszym do momentu aż zaczyna człowieka czynić słabszym. W końcu każdy biegacz zaczyna zwalniać. Być może jednak Haile Gebrselassie jest żywym dowodem, że większość biegaczy zaczyna zwalniać niemalże na własne życzenie, z powodów psychologicznych, zanim zaistnieje konieczność by zwolnić z przyczyn fizjologicznych. Być może u większości biegaczy głód biegania słabnie zanim zaczną słabnąć mięśnie. Może zaczynają zwalniać ponieważ tego oczekują.

Czy to zmieniłoby się gdybyśmy wiedzieli naprawdę, ile lat ma Haile Gebrselassie?

Źródło: Competitor.com

FORUM DYSKUSYJNE