Internetowe Badanie Psychologiczne

W czerwcu bieżącego roku ukończyłam studia na Wydziale Psychologii
Uniwersytetu Warszawskiego. Jednym z warunków zdobycia tytułu magistra
psychologii była obrona pracy magisterskiej, której pisanie zajęło mi około
dwóch lat. W ramach pracy magisterskiej przeprowadziłam badanie eksperymentalne
(maj-październik 2003) za pomocą strony internetowej www.bieganie.pl. W badaniu udział wzięło około
1000 osób, którym serdecznie chciałabym podziękować za pomoc w realizacji tego
projektu.

Analizy rezultatów pokazały ciekawe zależności, dlatego zostały one
przedstawione na dwóch konferencjach naukowych: ogólnopolskiej i
międzynarodowej. Ogólnopolska konferencja naukowa: Społeczeństwo Polskie –
Zdrowie, Instytucje, Pieniądze miała miejsce 5-6 grudnia 2003 roku w
Instytucie Psychiatrii i Neurologii w Warszawie. Projekt badania i analizy
wyników przestawiłam na sesji plakatowej w formie posteru. Pół roku później, w Helsinkach, dniach 21-24 czerwca
2004 roku, odbyła się naukowa konferencja międzynarodowa: Good Health –
Person and Context, na której także miałam okazję przedstawić swoje badanie
w formie posteru. Tuż przed
konferencją w Finlandii zorganizowano trzydniowe warsztaty dla młodych
naukowców. Mój udział w tej imprezie był możliwy dzięki grantowi jaki otrzymałam
od organizatorów konferencji, Europejskiego Towarzystwa Psychologii Zdrowia
(European Health Psychology Society, EHPS).

Trochę teorii

Praca magisterska nosi tytuł Wsparcie społeczne i specyficzna własna
skuteczność a regularne uprawianie aktywności fizycznej. Jest to praca z
dziedziny psychologii zdrowia, której obszarem zainteresowań jest funkcjonowanie
psychiczne człowieka w zdrowiu i w chorobie. Psychologia zdrowia powstała
stosunkowo niedawno (w latach 70-tych XX w.) i jest obecnie jedną z najszybciej
rozwijających się dziedzin w psychologii.

Przeprowadzone przeze mnie badanie odnosi się do jednego z obszarów
działalności psychologii zdrowia – do zachowań zdrowotnych. Zachowania zdrowotne
są to takie zachowania, które mają na celu poprawę i/lub utrzymanie zdrowia
jednostki. Są to na przykład: regularna aktywność fizyczna, niepalenie tytoniu,
stosowanie odpowiedniej diety, bezpieczny seks itp. Zachowaniami zdrowotnymi
zaczęto interesować się, kiedy odkryto, iż wiele współczesnych chorób w dużym
stopniu jest uwarunkowanych stylem życia człowieka. Można więc stwierdzić, że
jednostka może zmniejszyć ryzyko zapadnięcia na niektóre choroby poprzez własną,
codzienną aktywność, na przykład jedząc codziennie śniadanie, śpiąc co najmniej
6 godzin dziennie, używając pasów bezpieczeństwa czy regularnie uprawiając
aktywność fizyczną. Takimi chorobami, których ryzyko wystąpienia można znacznie
ograniczyć są np. schorzenia układu krążenia, nowotwory, AIDS – a więc choroby
najczęściej współcześnie nas dotykające.

Naukowcy zaczęli zastanawiać się dlaczego niektórzy ludzie żyją „zdrowo”, a
inni nie, co sprawia, że jednym udaje się porzucić niezdrowe (np. palenie) lub
rozpocząć zdrowe (np. regularna aktywność fizyczna) zachowania, a innym się to
nie udaje, a także czemu jedni wracają do starych, niezdrowych nawyków, a innym
udaje się zmienić własne zachowanie na stałe. Ustalono, że proces zmiany
zachowania (np. rozpoczęcie regularnego uprawiania biegania) składa się z kilku
faz: z inicjacji określonego zachowania, utrzymywania nowo zaadoptowanego
zachowania oraz powracania do nowego zachowania po okresie jego zaprzestania.
Uważa się również, że problemy z utrzymywaniem zdrowego zachowania na stałym
poziomie (utrzymanie regularnego uprawiania biegania) związane mogą być z
brakiem lub niedostatecznym otrzymywaniem wsparcia społecznego, a także z
deficytami dotyczącymi samoregulacji, w których kluczową rolę odrywa tzw. własna
skuteczność.

Czym jest zatem wsparcie społeczne? Wsparciem społecznym może być każde
działanie osoby, której celem jest poprawienie tzw. dobrostanu osoby je
otrzymującej. Działania te najczęściej mają na celu zrozumienie drugiej osoby,
okazanie jej troski, pocieszenie lub okazanie akceptacji. Dzięki tym działaniom
osoby przeżywające kryzys mogą uwolnić się od własnych negatywnych emocji,
wyrazić swoje obawy lub smutek, natomiast osoby przeżywające sukcesy mogą
podzielić się swoim szczęściem z innymi. Istotną rolą wsparcia społecznego jest
stwarzanie poczucia przynależności, opieki i podwyższenia samooceny. Wsparciem
społecznym jest także udzielenie różnego rodzaju informacji (np. poprzez podanie
dobrego miejsca do uprawiania biegania) oraz pomoc materialna (np. poprzez
zafundowanie nowych butów do biegania). Osoby udzielające wsparcia to
najczęściej rodzina, przyjaciele, znajomi, współpracownicy, czy specjaliści.
Dużą rolę odgrywają również wszelkiego rodzaju grupy wsparcia np.: kluby,
stowarzyszenia, grupy samopomocy.

W utrzymaniu nowo-zaadoptowanego zachowania niepodważalne znaczenie wydaje
się mieć własna skuteczność. Jest to przekonanie oraz wiara we własne
umiejętności i zdolności do realizacji zmian. Optymistyczne przekonania o sobie
samym i własnych możliwościach zwiększa prawdopodobieństwo osiągnięcia
zamierzonego celu. Jeśli na przykład celem osoby jest regularna aktywność
fizyczna, to jej wiara w to, że potrafi zacząć regularnie uprawiać bieganie, w
dużym stopniu warunkuje osiągnięcie sukcesu. Własna skuteczność oddziałuje
specyficznie na każdym etapie zmiany zachowania, zarówno podczas rozpoczynania
nowego zachowania, jego utrzymania oraz przy ponownym rozpoczynaniu nowego
zachowania po jego zaprzestaniu (np. rzuciłem palenie, nie paliłem przez pół
roku, wróciłem do palenia i na nowo chcę powrócić do stanu nie palenia).

Cel i metoda badania

Celem badania było sprawdzenie, czy wsparcie społeczne może istotnie wpływać
na regularne uprawianie biegania wśród osób już biegających lub tych które
kiedyś biegały (np. czy dzięki wsparciu otrzymywanemu od rodziny można zwiększyć
uprawianie biegania) oraz który czynnik: wsparcie społeczne czy własna
skuteczność, jest najistotniejszy w utrzymaniu regularnego uprawiania
biegania.

Badanie zostało przeprowadzone za pomocą strony internetowej oraz poczty elektronicznej. Zbieranie
danych trwało przez pół roku w sposób ciągły (od maja do października 2003
roku). Badanie miało charakter dwuetapowy, z odstępem pięciu tygodni pomiędzy
pierwszą i drugą turą. Po pierwszym etapie badania byliście losowo przydzielani
do jednej z dwóch grup. Połowa z Was trafiła do grupy eksperymentalnej, a połowa
do kontrolnej. Ci, którzy otrzymali dodatkowego maila z prośbą o dokończenie
zdań przydzieleni zostali do grupy eksperymentalnej.

Eksperyment polegał na manipulacji (celowe wywieranie wpływu na inne osoby)
wsparciem społecznym. Manipulacją był list, w którym poprosiłam Was o przeczytanie i dokończenie
pięciu zdań. Miało to na celu zwiększenie u Was poszukiwania wsparcia
społecznego (poprzez zastanowienie się nad osobami i rzeczami, które mogłyby
pomóc Wam w uprawianiu biegania) oraz zwiększenie ilości i częstości kontaktów z
wybranymi przez Was osobami w kontekście biegania. W liście prosiłam Was również
o odesłanie odpowiedzi.

Po pięciu tygodniach od czasu zebrania danych z pierwszej tury, wszyscy
otrzymaliście list z zaproszeniem do udziału w drugiej turze badania. Był to
niemal identyczny kwestionariusz co turze pierwszej. Zebranie drugiego pomiaru
pozwoliło mi zweryfikować efektywność manipulacji, a więc czy ci z Was, którzy
mieli dodatkowe zadanie w postaci dokończenia zdań zwiększyli istotnie częstość
i intensywność biegania w porównaniu z tymi, którzy nie dostali takiego
polecenia. Aby odpowiedzieć na to pytanie musiałam wyodrębnić dwie podgrupy
eksperymentalne. Pierwszą z nich stanowiły osoby, które odesłały dokończone
zdania, drugą te, które tego nie zrobiły.

Wyniki

W trakcie dwóch etapów badania udział wzięło odpowiednio 1029 i 447 osób.
Ostatecznie do analiz włączyłam dane 421 osób, które wzięły udział w obu turach
badania. Większość osób stanowili mężczyźni (77%). Wiek uczestników najczęściej
wahał się między 26 a 35 lat (37,3%) i między 19 a 25 lat (31,6%). Prawie połowa
badanych zadeklarowała wykształcenie wyższe pełne (44,9%). Znaczną część
stanowiły osoby z wykształceniem średnim (26,6%) oraz niepełnym wyższym (14,3%).
Siedem osób zaznaczyło wykształcenie zawodowe (1,7%), a 37 podstawowe
(8,8%).

Poziom zaangażowania w uprawianie biegania w obu turach (T1 i T2) był bardzo
wysoki. 43% (T1) i 40%(T2) stanowiły osoby biegające ponad trzy razy w tygodniu,
25% (T1) i 20% (T2) trzy razy w tygodniu i 14% (T1) i 18% (T2) dwa razy w
tygodniu. Około 5% (T1) i 9% (T2) zadeklarowało uprawianie biegania raz w
tygodniu, 6% (T1) i 7% (T2) mniej niż raz w tygodniu i 6% (T1) i 5% (T2) ani
razu.

Analizy intensywności uprawiania biegania (ilość godzin w tygodniu) wykazały,
że 35% (T1) i 30% (T2) stanowiły osoby uprawiające 5 i więcej godzin tygodniowo,
14% (T1) i 16% (T2) osoby uprawiające około 4 godziny tygodniowo, 16% (T1) i 17%
(T2) osoby uprawiające około 3 godzin tygodniowo, 16% (T1 i T2) osoby
uprawiające bieganie około dwóch godzin tygodniowo, 12% (T1) i 15% (T2) osoby
uprawiające bieganie jedną lub mniej godzin tygodniowo oraz 6% (T1) i 5% (T2)
osób, które w ostatnim miesiącu nie poświęciły ani jednej godziny na uprawianie
biegania.

Rezultaty badania potwierdziły hipotezę badawczą dotyczącą wpływu wsparcia
społecznego na regularne uprawianie biegania. Wsparcie społeczne wpłynęło na
poziom uprawiania bieganie lecz wpływ ten odnotowano jedynie w grupie osób,
które odesłały list z dokończonymi zdaniami. Oznacza to, że osoby z tej grupy
istotnie zwiększyły częstość i intensywność uprawiania biegania w porównaniu z
osobami, które nie odesłały listu i tymi z grupy kontrolnej.

Ponadto wyniki pokazały, że osoby w wysokim poziomem własnej skuteczności (z
wysoką wiarą, że uda się im utrzymać regularne uprawianie biegania) częściej i
intensywniej uprawiały bieganie niż osoby z niskim poczuciem własnej
skuteczności. Analizy wykazały, że spośród wszystkich czynników własna
skuteczność dotycząca utrzymania regularnego uprawiania biegania najsilniej
wpływa na regularne uprawianie biegania. Wiara we własne możliwości jest więc
bardziej skuteczna niż na przykład wsparcie społeczne. Można powiedzieć, że w
sytuacji kiedy osoba uprawia już bieganie optymistyczne przekonanie o tym, że
uda jej się dalej regularnie biegać warunkuje osiągnięcie tego celu. Natomiast
otrzymywanie wsparcia społecznego może ułatwiać dokonywanie postępów.
Korzystanie ze wsparcia społecznego jest szczególnie ważne dla osób, które
niedawno rozpoczęły uprawianie biegania.

Na koniec

Na koniec chciałabym jeszcze raz podziękować Wam z za pomoc w realizacji
badania i przepraszam za opóźnienie przedstawienia wyników. Opóźnienia te
wynikły z chęci dokładnego opracowania materiału i rzetelnej analizy i
interpretacji wyników.

Jeśli macie jakieś pytania, czy wątpliwości dotyczące wyżej przedstawionego
artykułu chętnie odpowiem na nie spod adresu badanie@bieganie.pl.