W całej lekkoatletyce żadne wydarzenie oraz konkurencja nie ma chyba tak mistycznego, owianego legendą oraz kultowego statusu jak sam maraton. Powszechnie uważa się go za symbol niezwykłej siły, wytrwałości oraz ludzkiej determinacji. Ten długodystansowy bieg z roku na rok staje się coraz bardziej popularny, a chęć zmierzenia się z królewskim dystansem, jak często nazywają go biegacze, kusi coraz szersze grono amatorów, jak i profesjonalistów. Jednak dlaczego maraton ma akurat 42 kilometry i 195 metrów?
Dokładna historia maratonu nie jest znana, a wiele jej aspektów opiera się głównie na legendach i niepotwierdzonych faktach, co sprawia, że jest ona jeszcze bardziej tajemnicza. Niemniej jednak istnieją pewne wydarzenia oraz teorie na temat pochodzenia tego długodystansowego biegu, które dostarczają nam ciekawych informacji o ewolucji dystansu maratońskiego i pierwszych oficjalnych wyścigach.
Historia, na której opiera się idea maratonu i jego dystansu, to mityczny bieg Pheidippidesa z Maratonu do Aten. Przypuszcza się, że w roku 490 p.n.e. podczas II Wojny Perskiej- Pheidippides, który był zawodowym posłańcem, przyniósł wiadomość z równin Maratonu, gdzie armia grecka właśnie wygrała decydującą bitwę z najeżdżającą armią perską generała Datisa.
Legenda głosi, że po zwycięskiej bitwie, został on wysłany do Aten z wiadomością: „Radujcie się, zwyciężyliśmy”. Zrobił to, pokonując dystans z Maratonu do Aten biegiem, po czym padł martwy. Choć ta legenda jest kwestionowana pod względem dokładności historycznej, to właśnie ona jest powszechnie uznawana za pierwowzór dzisiejszego maratonu.
Należy zwrócić uwagę, że istnieje co najmniej kilka wersji tej historii. Według niektórych z nich Grecy mogli odnieść zwycięstwo, ale bitwa nie była rozstrzygająca, ponieważ reszta armii greckiej maszerowała w kierunku Aten, aby zapobiec lądowaniu Persów znacznie bliżej miasta. Najmłodszy historyk Herodot napisał 50 lat później, że przed bitwą posłaniec Pheidippides został wysłany z Aten do Sparty z prośbą o pomoc. Jednak nie wspomina, czy wrócił on ze spartańską odpowiedzią (która brzmiała: „nie”). Tę nieco bardziej prawdopodobną wersję wydarzeń upamiętnia rozgrywany dziś na dystansie 240 kilometrów bieg Spartathlon.
Za twórcę nowożytnych igrzysk olimpijskich uważa się Francuza Pierre de Coubertina i to właśnie on odegrał istotną rolę we włączeniu maratonu do światowego sportu. Dorastał on w czasie wojny francusko-pruskiej, podczas której Francuzi utracili terytorium narodowe oraz zostali zmuszeni do płacenia reparacji. De Coubertin szukał przyczyn tej słabości i pozornej siły, rywalizujących ze sobą mocarstw Francji, Wielkiej Brytanii i Prus.
Podczas swoich podróży do Wielkiej Brytanii doszedł do wniosku, że kluczowym czynnikiem, który buduje siłę narodu, twardość ducha oraz triumf nad słabościami jest nacisk na zajęcia sportowe w brytyjskich szkołach publicznych. Będąc na fali swoich przemyśleń, De Coubertin próbował zarówno wprowadzić obowiązek uprawiania sportu we francuskich szkołach, jak i promować międzynarodowy festiwal sportowy, wzorowany na starożytnych igrzyskach olimpijskich, który został stworzony przez Brytyjczyka Williama Brookesa, którego poznał podczas podróży.
W 1850 roku Brookes założył Towarzystwo Olimpijskie Much Wenlock, które miało na celu promowanie sportu i aktywności fizycznej wśród mieszkańców regionu. Również w tym roku odbyły się pierwsze zmagania Much Wenlock Olympian Games, które były wielodniową imprezą sportową, która obejmowała różne dyscypliny, takie jak biegi, rzut oszczepem, skok w dal i podnoszenie ciężarów. Brookes stworzył tę imprezę, aby promować zdrowy tryb życia, integrację społeczności i ducha rywalizacji.
To właśnie działalność Brookesa w Much Wenlock miała ogromny wpływ na późniejsze dzieła Pierre’a de Coubertina, który był twórcą nowożytnych igrzysk olimpijskich. Doświadczenie, którym podzielił się z nim Brytyjczyk, miało znaczący wpływ na koncepcję nowożytnych igrzysk olimpijskich. De Coubertin pracę nad stworzeniem igrzysk rozpoczął w 1892 r., a w 1894 roku utworzył Międzynarodowy Komitet Olimpijski, co doprowadziło do tego, że pierwsze nowożytne igrzyska olimpijskie odbyły się w 1896 r. w Atenach, a następnie w kolejnych latach z czteroletnim odstępem czasowym.
Osobą, która chciała zorganizować w ramach igrzysk bieg długodystansowy, był Michel Bréala. Swój pomysł opierał właśnie na znanej legendzie o Pheidippidesie. Pomysł ten bardzo spodobał się i był mocno wspierany przez Pierre’a de Coubertina, jak również przez samych Greków. Po wszystkich ustaleniach rozpoczęto przygotowania do organizacji pierwszych igrzysk w Atenach. Zaangażowała się w to m.in. rodzina królewska, dzięki czemu zebrano odpowiednie fundusze na budowę marmurowej repliki stadionu w Olimpii.
Pierwszy maraton olimpijski został poprowadzony na trasie z Maratonu do Aten i kończył się na stadionie Panathinaiko, czyli w miejscu rozgrywania Letnich Igrzysk Olimpijskich 1896. Trasa liczyła wówczas 40 kilometrów. Odbył się on 10 kwietnia 1896 roku i brali w nim udział tylko mężczyźni. Jako pierwszy linię mety przekroczył Grek Spyridon Louis, który uzyskał czas 2 godzin 58 minut i 50 sekund.
Zanim odbył się oficjalny bieg maratoński w ramach igrzysk, było kilka prób przebiegnięcia tej trasy. W lutym 1896 roku z Aten wyruszyło dwóch biegaczy i ukończyło ten dystans. W marcu tego samego roku odbyły się również zawody Mistrzostw Grecji, w których 11 zawodników przebiegło 40-kilometrowy odcinek z Maratonu do Aten. Był to pierwszy w historii organizowany maraton.
22 marca odbył się kolejny bieg maratoński. Były to pierwsze nowożytne Igrzyska Panhelleńskie, które miały na celu wyłonienie ostatecznej drużyny do udziału w pierwszych nowożytnych igrzyskach olimpijskich w tym samym roku. Charilaos Wasilakos wygrał ten maraton z czasem 3 godzin i 18 minut, natomiast 10 kwietnia 1896 roku dobiegł do mety na drugim miejscu, za Spiridonem Louisem, z czasem 3:06,03 jako jeden z zaledwie dziewięciu zawodników, którzy ukończyli bieg.
Podczas pierwszego nowożytnego biegu maratońskiego, który odbył się podczas Igrzysk Olimpijskich w Atenach w 1896 roku, wystartowało aż 17 zawodników. Jednak nie wszystkim było dane przekroczyć linię mety. Dokładna liczba uczestników, którzy pokonali 40-kilometrowy dystans, różni się w różnych relacjach, ale szacuje się, że było ich około 9 lub 10. Kolejny maraton odbył się zaledwie dwa miesiące później: z Paryża do peryferyjnego miasta Conflans.
Początkowo długość maratonu olimpijskiego nie była dokładnie ustalona, ale wyścigi maratońskie liczyły zawsze około 40 kilometrów. Został on zmieniony w ramach Letnich Igrzysk Olimpijskich w Londynie w 1908 roku i wynosił wtedy 42 kilometry 195 metrów. Zmiana dystansu była ukłonem w stronę brytyjskiej rodziny królewskiej. Trasa została zaprojektowana tak, aby rozpoczynała się na zamku Windsor i kończyła na Stadionie Olimpijskim w White City. Ten dodatkowy dystans wynoszący około 2 kilometry, został dodany, aby zawodnicy mieli okazję zakończyć bieg na linii mety widocznej dla członków rodziny królewskiej. Jednak na stałe, jako oficjalny dystans maratonu odległość 42,195 km została uznana dopiero 16 lat później. W międzyczasie biegi odbywały się na dystansach około 40 kilometrów, a prawdopodobnie najdłuższym maratonem olimpijskim był bieg w 1920 roku rozgrywany w Antwerpii – jego trasa liczyła wówczas 42,75 km.
Pierwszy maraton w Stanach Zjednoczonych odbył się w 1896 roku w ramach zawodów zorganizowanych przez Boston Athletic Association (BAA). Obecnie impreza ta jest jednym z najpopularniejszych maratonów na świcie i znana jest jako Boston Marathon. 15 zawodników zadebiutowało w tym wydarzeniu 19 kwietnia 1897 roku. Dystans wynosił wtedy około 24,8 mil, czyli 39,9 kilometra, a trasa wiodła z Ashland do mety zlokalizowanej na stadionie w Bostonie. Triumfatorem biegu został John J. McDermott, amerykański biegacz, uzyskując czas 2 godzin, 55 minut i 10 sekund.
Po igrzyskach olimpijskich, które odbyły się w Londynie w 1908 roku, Brytyjczycy corocznie organizowali Polytechnic Marathon. Pierwsza edycja miała miejsce 8 maja 1909 roku. Zwycięzcą tego biegu został Henry Barrett, który ustanowił rekord świata w zaledwie swoim drugim maratonie z czasem 2:42:31. Ten maraton był organizowany do 1996 na różnych trasach w Londynie lub w jego pobliżu. W historii tego biegu ustanowiono łącznie osiem rekordów świata w maratonie, w tym pierwszy potwierdzony czas poniżej 2 godzin i 20 minut.
Przed okresem II Wojny Światowej powstało kilka innych znaczących biegów na dystansie maratonu m.in. Maraton Koszycki na Słowacji (1924), który odbywa się do dziś i przejął od „Polytechnic Marathon” tytuł najstarszego maratonu w Europie. Po 1945 r. zaczęto organizować maratony w Japonii w Fukuoce (1947 r.), Twente w Holandii (1948 r.), a ateński maraton klasyczny wznowiono na oryginalnej trasie z 1896 r. (z dodatkowymi 2195 m) w 1955 roku.
W 1970 roku zadebiutował Maraton Nowojorski, w którym od 1976 roku trasa prowadzi przez pięć głównych okręgów Nowego Jorku: Staten Island, Brooklyn, Queens, Bronx i Manhattan. Był to pierwszy maraton poprowadzony w ścisłym centrum miasta. To spowodowało lawinowy wzrost organizowanych imprez biegowych w sercu większych oraz mniejszych miast na świecie. Wiele z nich próbowało wykorzystać maratony do ożywienia swojego przemysłu turystycznego. W ramach rozwoju tej dyscypliny i jego masowego zainteresowania, na starcie mile widziane były zarówno kobiety, jak i mężczyźni. To właśnie w Nowym Jorku w 1970 roku organizatorzy zezwolili na udział kobiet w biegu masowym. Boston poszedł w te ślady dopiero dwa lata później w 1972 roku.
Znając historię świata, można się domyślać, że udział kobiet w maratonie nie był oczywisty, a droga do wolnego dostępu dla płci żeńskiej w tej dyscyplinie była dosyć kręta. Za pierwsze kobiety, które przebiegły maraton uważa się Melpomene i Stamathis Rovithi, które zmierzyły się z tym dystansem podczas pierwszych igrzysk olimpijskich w 1896 r., jednak nie zostały one ujęte w żadnych oficjalnych wynikach. Oficjalnie jako pierwszą kobietę, która ukończyła królewski dystans, notuje się Marie-Louise Ledru, która ukończyła maraton w 1918 r. Natomiast pierwszą kobietą, której oficjalnie zmierzono czas w maratonie była Violet Piercy, która wystartowała w Londynie 3 października 1926 roku, uzyskując czas 3:40:22.
Pierwszą kobietą, która oficjalnie ukończyła bieg w USA, została Arlene Pieper w 1959 roku w Colorado. Kathrine Switzer była pierwszą kobietą, która przebiegła maraton w Bostonie w 1967 roku, jednak wystartowała w nim w wyniku przeoczenia w procesie zapisów, potraktowano ją jako intruza na trasie i próbowano ją zepchnąć w czasie biegu. W Bostonie przed oficjalnym dopuszczeniem kobiet startowała nieoficjalnie jeszcze Bobbi Gibb w latach 1966, 1967 oraz 1968.
Jeżeli chodzi o kwestię startu kobiet w ramach igrzysk olimpijskich, to dopuszczono je do udziału dopiero w 1984 roku w ramach Letnich Igrzyskach Olimpijskich w Los Angeles. Wygrała je Joan Benoit ze Stanów Zjednoczonych z czasem 2 godziny, 24 minuty i 52 sekundy. Dwa lata wcześniej, we wrześniu 1982 roku odbył się pierwszy maraton kobiet w ramach Mistrzostwach Europy. Triumfatorką okazała się Rosa Mota z czasem 2:36:04 na klasycznej trasie z Maratonu do Aten.
Od lat 90. można zauważyć rosnącą tendencję dominacji Kenii oraz Etiopii w biegach długodystansowych i to głównie ci zawodnicy odgrywają główne role w ustanawianiu kolejnych rekordów świata w maratonie. Obecnie czarnoskórzy zawodnicy stanowią większość czołówki światowej i wygrywają wszystkie liczące się biegi długodystansowe na świecie.
Wraz z rozwojem technologii stroju oraz obuwia, lepszego zrozumienia nauk o sporcie i żywieniu, oraz wprowadzaniu nowych technik treningowych, rekordy na królewskim dystansie zmieniają się z oszałamiającą prędkością.
Poniżej znajduje się tabela ukazująca rekordy świata mężczyzn po rozbiciu bariery 2 godzin i 5 minut.
| Zawodnik | Czas | Lokalizacja | Rok |
|---|---|---|---|
| Paul Tergat KEN | 2:04:55 | Berlin | 2003 |
| Haile Gebrselassie ETH | 2:04:26 | Berlin | 2007 |
| Haile Gebrselassie ETH | 2:03:59 | Berlin | 2008 |
| Patrick Makau KEN | 2:03:38 | Berlin | 2011 |
| Wilson Kipsang KEN | 2:03:22 | Berlin | 2013 |
| Dennis Kimetto KEN | 2:02:56 | Berlin | 2014 |
| Eliud Kipchoge KEN | 2:01:39 | Berlin | 2018 |
| Eliud Kipchoge KEN | 2:01:09 | Berlin | 2022 |
| Kelvin Kiptum KEN | 2:00:35 | Chicago | 2023 |
Niestety rekordzista świata w maratonie Kenijczyk Kelvin Kiptum zginął w wypadku samochodowym 12 lutego 2024 roku w Kaptagat w Kenii. W wypadku zginał także jego trener Gervais Hakazimana. Kiptum zadebiutował w maratonie podczas biegu w Walencji w 2022 roku, gdy wygrał z wynikiem 2:01:53. Już niecały rok później, w Chicago, wygrywając swój trzeci maraton, ustanowił aktualny rekord świata 2:00:35. W kwietniu tego roku, w Rotterdamie, zapowiadał walkę o złamanie dwóch godzin.
W przypadku kobiet obecną rekordzistką świata jest Etiopka Tigst Assefa, która ustanowiła nowy rekord podczas startu w Berlinie w 2023 roku, uzyskując czas 2 godzin, 11 minut i 53 sekund. Poprzedni rekord świata wynosił 2:14:04 i został ustanowiony przez kenijską zawodniczkę Brigid Kosgei (13.10.2019) w Chicago. Wcześniej należał on do Paule Radcliffe (2:15:25) i został uzyskany 13 kwietnia 2003 roku w Londynie.
Choć wydaje się, że złamanie tej magicznej bariery 2 godzin w oficjalnym maratonie jest blisko, to warto wspomnieć, że sztuki tej już dokonał Eliud Kipchoge (Kenia) w ramach Ineos 1:59 Challenge w Wiedniu 12 października 2019 roku, gdzie uzyskał czas 1:59:40,2. Jednak wynik ten nie kwalifikował się do oficjalnej ratyfikacji, ponieważ zawody odbyły się bez innych zawodników, przy wsparciu zmieniającej się, licznej grupy prowadzących i nawodnienia/ żywienia na żądanie.
Pierwszy w Polsce bieg maratoński odbył się 1924 roku na trasie Rembertów-Zegrze i z powrotem. Zwycięzcą tych zmagań został Stefan Szelestowski, uzyskując czas 3:13.10,5, wyprzedzając o blisko godzinę następnego rywala.
Najstarszym Polskim maratonem, który odbywa się po dziś dzień, jest Dębno Maraton. Pierwsza edycja biegu odbyła się 22 lipca 1966 roku pod nazwą: I Mały Maraton „O Błękitną Wstęgę Granicy Pokoju”. Na dystansie 21,5 km wystartowało wówczas 24 zawodników. Zwyciężył Zdzisław Bogusz. Dystans stopniowo wydłużano, aż w 1969 roku zyskał on miano pełnego maratonu. Jednocześnie bieg otrzymał rangę mistrzostw Polski.
Drugim najstarszym maratonem w Polsce jest Maraton Warszawski, który zadebiutował 30 września 1979 i był anonsowany pod nazwą „Maraton Pokoju”. W kolejnych latach tworzyły się nowe maratony na terenie kraju. W 1983 odbył się pierwszy Maraton Toruński, w 1995 na starcie mogli stanąć zawodnicy Maratonu Solidarności (Gdańsk/Gdynia/Sopot), a roku 2000 odbył się pierwszy Poznań Maraton.
Obecnie aktualny rekord Polski w maratonie wynosi 2 godziny 7 minut i 39 sekund i należy do Henryka Szosta. Polski zawodnik ustanowił go w Japońskim Otsu podczas Maraton Lake Biwa w 2012r. Poprawił tym samym rezultat Grzegorza Gajdusa ustanowiony w Eindhoven 12 października 2003 (2:09.23). W przypadku kobiet rekord należy do Aleksandry Lisowskiej, która 3 grudnia 2023 w Walencji przebiegła linię mety z czasem 2:25:52. Poprawiła tym samym rezultat Małgorzaty Sobańskiej, która w 2001 roku w Chicago pobiegła w czasie 2:26:08.
A już w najbliższy weekend rozegrany zostanie maraton w Londynie, czyli miejscu, przez które dystans maratonu wynosi dokładnie 42 kilometry i 195 metrów. kieRUNek Londyn napędzany jest przez markę New Balance.
Z wykształcenia dziennikarz i humanista, z zamiłowania biegacz amator. Biegacz od 2012 roku, przemierzający kilometry po asfaltach, łąkach i lasach, jednak najlepiej czuje się na górskich trasach. Prosto z biegania najchętniej „zbiega” na Ring wystawowy jako właściciel dwóch utytułowanych psów (jack russell terrier). Zbieranie kolejnych kilometrów na biegowych trasach i psich championatów kolejnych krajów - to jego sposób na życie.
„Poprzedni rekord świata wynosił 2:15:25 i został uzyskany 13 kwietnia 2003 roku w Londynie przez Paule Radcliffe.”
no chyba nie
Ale ci Amerykanie postępowi… Wypychają kobietę z trasy…
Bardzo ciekawa lekcja historii!
Smutne jest to, że tak niedawno kobiety spychano z areny walki!
A maraton we Wrocławiu z wieloletnią historią (od 1983 r.) został skasowany przez tego kretyna, plezydenta Sutlyka.
Pozdrowienia z Londynu a w niedziele z maratonu.
a maraton w Czestochowie ma dystans 42-200 bo to czestochowski kod pocztowy.