To oczywiste, że aktywność fizyczna pozytywnie działa na układ krążenia i oddychania. Trzymając formę sportową pielęgnujemy również pewne ważne cechy naszego mózgu. Nowe badania pokazują jednak, że działa to w dwie strony. Okazuje się, że utrzymywanie zdolności poznawczych przeciwdziała również spadkowi formy fizycznej. Jak to możliwe?
Dr Matthieu Boisgontier wpadł na ciekawy pomysł poprawy swojej kondycji. Ten pochodzący z Francji, a obecnie pracujący w Kanadzie neurolog kupuje czasem tabliczkę czekolady, ale nie po to, by spałaszować ją od razu po zakupie. Przynosi ją do domu i trzyma w widocznym miejscu, jednak powstrzymuje się ze zjedzeniem jej przez pewien czas. Hartuje w ten sposób swoją silną wolę po to, by nie podlegać bezmyślnie automatycznym impulsom. Dzięki tego typu praktykom łatwiej jest mu potem zmotywować się i wyjść na swoją codzienną porcję półgodzinnego biegu. Co więcej, prowadzone przez niego badania potwierdzają, że może mu się to przydać także w dalekiej przyszłości.
Boisgontier od kilka lat mieszka w Kanadzie, a swoje badania prowadzi na Uniwersytecie w Ottawie. Oprócz zainteresowań neurologią i zdrowiem człowieka, w ostatnich latach zajmuje się również aktywnością fizyczną i jej wpływem na mózg, szczególnie podczas procesu starzenia. Zaproponowana przez niego koncepcja kształtowania silnej woli opiera się na założeniu, że fizyczne i mentalne zdolności zanikają wraz z wiekiem. Jednak nie dzieje się to w sposób, w jaki na pierwszy rzut oka mogłoby się wydawać.
Już jakiś czas temu – na podstawie wielu eksperymentów – naukowy sformułowali wniosek, że nasza siła woli „zużywa się”, gdyż ludzki system poznawczy ma swoje wyraźne ograniczenia. Dzieje się tak chwilowo, np. w ciągu dnia, kiedy zmęczeni rzucamy się na słodycze lub kupujemy niepotrzebne rzeczy, bo nasza siła woli szwankuje. Nowe doniesienia naukowe pokazują z kolei, że zmiany te zachodzą też długofalowo, na przestrzeni lat.
Od dawna wiadomo, że aktywność fizyczna utrzymuje nasze mózgi w zdrowiu. Dzieje się tak m.in. z powodu lepszego przepływu krwi do mózgu i wzrostu poziomu neurotroficznych czynników pochodzenia mózgowego BDNF, które sprzyjają powstawaniu nowych neuronów i pomagają przetrwać istniejącym. Badania przeprowadzone w Ontario Brain Institute szacują, że osoby aktywne fizycznie są prawie o 40% mniej narażone na rozwinięcie się u nich choroby Alzheimera. W artykule przeglądowym porównano wyniki 871 badań na temat wpływu aktywności fizycznej na rozwój tej choroby. Okazuje się, że 1 na 7 przypadków choroby Alzheimera dałoby się uniknąć, gdyby zagrożone nią osoby nieaktywne rozpoczęły regularne ćwiczenia.
Jednak Boisgontier i jego współpracownik z Uniwersytetu w Genewie – Boris Cheval opublikowali w 2018 r. badania, w których za pomocą obrazowania EEG mózgu byli w stanie ocenić jedną z kluczowych kwestii zdrowia publicznego. Chodziło o to znalezienie odpowiedzi na to, dlaczego ludzie nie mają na tyle silnej woli, aby kontynuować regularną aktywność fizyczną. Dzieje się tak pomimo świadomości jak korzystny jest wysiłek fizyczny dla naszego zdrowia.
Naukowcy w trakcie swoich eksperymentów wyświetlali uczestnikom badań ćwiczenia fizyczne lub relaksujące zajęcia, np. osoby grające na konsoli czy leżące na hamaku. Okazało się, że mechanizmy naszego mózgu powodują reakcję sprzyjającą bezczynności. Potrzebujemy dodatkowego wysiłku umysłowego, by zmotywować się do ćwiczeń i pokonać kuszące nas lenistwo. „Z natury” jesteśmy więc leniwi, a mechanizmy w naszym mózgu raczej bronią nas przed zmęczeniem, aniżeli zachęcają do sięgnięcia po sportowy strój i biegowe buty.
W oparciu o spostrzeżenia z tych badań, naukowcy zaczęli się zastanawiać, czy osłabienie funkcji poznawczych naszego mózgu jest przyczyną, czy raczej konsekwencją związanego z wiekiem spadku aktywności fizycznej. Aby to sprawdzić, badacze przeanalizowali obszerne dane, pochodzące od 105 206 osób w wieku 50-90 lat, z 21 krajów w Europie. Każdy z uczestników został poddany testom kognitywnym, a następnie raportowali oni poziom aktywności fizycznej pięciokrotnie w ciągu 12 lat trwania badań. Wnioski opublikowano w czerwcu 2020 r. w czasopiśmie naukowym Health Psychology.
Tak jak się spodziewano, osoby z gorszymi wynikami w teście zdolności poznawczych wykonywały też mniej ćwiczeń. Najciekawsze jednak było to, jak zdolności poznawcze zmieniały się w czasie: nieubłagalny spadek funkcji poznawczych generalnie poprzedzał obniżenie się aktywności fizycznej. Sugeruje to, że ten pierwszy przyczynił się do tego drugiego. Ponadto, po 50 roku życia poziom zaangażowania, nawet w umiarkowaną aktywność fizyczną, zależał od dostępności „zasobów poznawczych”.
Są również dowody, chociaż słabsze, że spadek aktywności fizycznej może być poprzedzony przez osłabienie zdolności poznawczych. Jako powód, Boisgontier wyjaśniał tę kwestię dla The Globe and Mail: „Nasze wnioski wspierają ideę, że zdolności kognitywne i możliwości fizyczne są częścią tego samego cyklu. Jeden wpływa na drugi, a oba mogą być zależne od siebie”.
Wyniki tych badań dołączają do odwiecznej debaty o głównych „winowajcach” spadku naszej sprawności fizycznej wraz z wiekiem. Mniejsza aktywność fizyczna to gorsza siła woli, a gorsza siła woli prowadzi do zaniechania aktywności. Tworzy to „błędne koło”, z którego nie sposób się wydostać. Jak więc wyjść z tej matni? „Możliwe, że czynniki socjoekonomiczne lub zmiana stylu życia, takie jak przejście na emeryturę, mogą prowadzić do osłabienia się jednocześnie zarówno fizycznych, jak i kognitywnych funkcji” – mówi dla The Globe and Mail Emilie Reas, neurolog z Uniwersytetu California w San Diego. „Nawet jeśli osłabienie funkcji poznawczych ogranicza aktywność fizyczną, nie przeczy to faktom, że ćwiczenia są dobre dla naszego mózgu” – dodaje. „Dowody są całkiem solidne i nie powinno się zmieniać porad, które mówią, aby wspierać aktywność przez całe życie, szczególnie w starszym wieku” – wyjaśnia.
Ale jeśli funkcje kognitywne same w sobie są czynnikiem ryzyka w tym potencjalnym „błędnym kole”, trzeba szukać innych rozwiązań. Doktor Cheval podkreśla istotę podtrzymywania kognitywnie angażujących aktywności, takich jak spotkania i kontakty towarzyskie, czytanie, a także modyfikowanie przyzwyczajeń tak, by być możliwie jak najbardziej aktywnym. Chodzi na przykład o wybieranie schodów zamiast windy – jednak nie tylko dla samego zwiększenia ruchu – dzięki takiemu rozwiązaniu nasz mózg pozbywa się schematów, a przy okazji ćwiczymy silną wolę. Każde przyzwyczajenie, które wykonujemy bez dodatkowego wysiłku poznawczego, na dłuższą metę może być dla nas niekorzystne.
Matthiew Boisgontier używa swoich strategii ćwiczenia silnej woli po to, by utrwalić nawyk codziennego biegania. Każdego dnia przekonuje samego siebie do przebrania się w biegowy strój, mimo że ciągle wymaga to od niego sporo samozaparcia. Wie jednak, że po jakimś czasie stanie się to nawykiem. „Nie potrzebuję już badań naukowych, aby zaangażować się w bieganie” – precyzuje. Wierzy, że w końcu utrwali automatyzm, z którego będzie mógł korzystać, kiedy stanie się starszy. W ten sposób bieganie pozwoli na większą sprawność umysłu, który później przyczyni się do kontynuowania dobrych praktyk. Bo jeśli nie mamy wystarczająco silnej woli – muszą wystarczyć nam przez lata zdrowe nawyki.
Źródła:
Były chodziarz, który nieustannie dokądś zmierza (wielokrotny reprezentant Polski i dwukrotny olimpijczyk – z Pekinu i Rio). Współautor biografii Henryka Szosta, Marcina Lewandowskiego i Adama Kszczota oraz książki „Trening mistrzów". Doktor nauk medycznych i nauk o zdrowiu. Pracownik Uniwersytetu Jana Długosza, a także trener lekkoatletycznych klas sportowych w IV L.O. w Częstochowie. Działa też jako sędzia i organizator imprez, nie tylko sportowych.
