Aktywność fizyczna u dzieci buduje ich odporność psychiczną, chroniąc przed rozwojem powszechnych zaburzeń psychicznych w późniejszym czasie. Kluczowa jest już granica 11 lat, bo jeśli do tego momentu nie zadbamy o odpowiedni poziom ruchu naszych pociech, może być już za późno, by skutecznie chronić je przed depresją, zaburzeniami lękowymi i uzależnieniami. Najlepiej sprawdzały się zorganizowane zajęcia sportowe, które wykazywały największe działanie ochronne przed wieloma schorzeniami psychiatrycznymi.
Przeczytaj również: Dlaczego dzieci są coraz mniej aktywne?
Badanie opublikowane niedawno w czasopiśmie naukowym British Journal Sport Medicine wskazuje na kluczowe znaczenie aktywności fizycznej dzieci w kontekście przeciwdziałania chorobom psychicznym. Problemy ze zdrowiem psychicznym są niestety coraz częstsze, a ich liczba gwałtownie wzrasta, szczególnie wśród dzieci i młodzieży, przyczyniając się chociażby do coraz większej liczby samobójstw. Z kolei poziom aktywności ruchowej wśród dzieci drastycznie spada, a okazuje się ona bardzo ważną częścią strategii utrzymania prawidłowego zdrowia mentalnego społeczeństwa, będąc też jedną z metod leczenia części z nich.
Badania szwedzkich naukowców prowadzone przez Oskara Lundgrena z Wydziału Pediatrii, Nauk Biomedycznych i Klinicznych Uniwersytetu Linköping zostały przeprowadzone na bardzo dużej grupie – przeszło 17 055 dzieci (z około 21 700 urodzonych w latach 1997–1999), o których informacje zbierano od urodzenia do osiągnięcia przez nich 24 lat (w badaniach uwzględniono 18 lat). Poproszono zarówno rodziców, jak i dzieci o wielokrotną ocenę różnych aspektów ich zdrowia. Naukowcy wykluczyli sytuacje, gdy istniejące wcześniej problemy powodowały niski poziom aktywności fizycznej lub przejściowe załamania psychiczne interpretowane były jako problemy psychiczne. Podstawą do uznania choroby była diagnoza psychiatryczna wykonana przez lekarzy specjalistów. U 695. dzieci zdiagnozowano w późniejszych latach depresję, u 1104. – zaburzenia lękowe, u 484. – uzależnienia, u 265. – zaburzenia odżywiania, u 93. – zaburzenia snu, u 43. – psychozy, a u 32. – chorobę afektywną dwubiegunową. Łącznie 2986 dzieci miało zaburzenia psychiczne przed osiągnięciem 18. roku życia, co daje przeszło 17% badanej grupy. W Polsce na zaburzenia psychiczne choruje około 20% młodzieży do 18. roku życia.
Wyniki szwedzkich badań dostarczają dowodów, że aktywność fizyczna znacząco redukuje ryzyko zaburzeń lękowych, depresji i uzależnień, które były oficjalnie diagnozowane przez lekarzy psychiatrów (pochodziły z krajowego rejestru). Jednym z potencjalnych działań ochronnych ruchu jest zmniejszanie stanów zapalnych, a także poprawa odporności na stres i poczucia własnej wartości, które kształtują się w wieku szkolnym. Aktywność pomaga też dorosłym, a mamy już dowody na to, że może być stosowana zarówno w leczeniu, jak i profilaktyce chorób psychicznych.
Aktywność fizyczna przed ukończeniem 11 lat (tuż przed okresem dojrzewania) zapewnia najsilniejszą ochronę przed późniejszymi zaburzeniami psychicznymi, co czyni ten okres kluczowym „oknem interwencji”. Poziom aktywności badanych dzieci gwałtownie zmniejsza się z 4,2 do 2,5 godziny dziennie między 5. a 11. rokiem życia, co podkreśla pilną potrzebę zapewnienia lepszych możliwości do ruchu i zabawy w tym kluczowym okresie. Poziom usportowienia do 11. roku życia był najbardziej powiązany z występowaniem jakichkolwiek zaburzeń psychicznych przed ukończeniem 18. roku życia. Stan aktywności fizycznej do wieku 11. lat wykazuje tendencję do zmniejszania liczby przypadków depresji u dziewcząt i chłopców oraz chroni przed zaburzeniami lękowymi i uzależnieniami u chłopców, ale nie u dziewcząt.
Dzieci uczestniczące w zorganizowanych zajęciach sportowych (co w Szwecji odnosi się głównie do zajęć w klubach sportowych) miały najbardziej kompleksową ochronę przed problemami mentalnymi, jeśli chodzi o ryzyko zaburzeń lękowych i uzależnienia, zarówno u chłopców, jak i u dziewcząt. Może być to efektem socjalizacji, która ma wpływ na naszą psychikę. Co ciekawe, czas spędzony na świeżym powietrzu nie wykazywał większych działań ochronnych, a więc niezależnie gdzie (w hali czy na świeżym powietrzu), efekt jest podobny.
Jak wyliczają naukowcy, u 11-letnich chłopców jedna dodatkowa godzina aktywności fizycznej w tygodniu zmniejsza ryzyko późniejszej depresji o prawie 50%. Wyniki potwierdzają hipotezę, że okres tuż przed i w trakcie wczesnych etapów dojrzewania może stanowić czas „wrażliwości”, w którym aktywność fizyczna jest kluczowa dla rozwoju odporności psychicznej. Z danych neurobiologicznych wiemy, że w okresie dojrzewania następuje mielinizacja neuronów ośrodkowego układu nerwowego i rozpoczyna się proces „przycinania synaps”. Jest to naturalny proces mózgu polegający na eliminowaniu słabych lub nieużywanych połączeń (synaps) między neuronami, w celu wzmocnienia i usprawnienia obwodów neuronowych. Proces ten, często nazywany „używaj albo strać”, rozpoczyna się we wczesnym dzieciństwie, osiąga szczyt w okresie dojrzewania i trwa do dorosłości, zwiększając wydajność mózgu w uczeniu się i rozwijaniu umiejętności poznawczych. Chociaż we wczesnych stadiach jest on głównie uwarunkowany genetycznie, doświadczenie i aktywność mają duży wpływ na to, które synapsy zostaną zachowane, a które usunięte w późniejszym okresie życia. Wiek 10.–12. lat stanowi newralgiczny okres, kiedy odporność psychiczna kształtuje się w dużym zakresie. Codzienny ruch nie jest jednak mniej ważny we wcześniejszych okresach dzieciństwa, wpływając na zdrowy rozwój i wiele umiejętności fizycznych, mentalnych i społecznych
Wyniki tych badań dają informację, że zwiększenie aktywności fizycznej u dzieci może być skutecznym i praktycznym narzędziem zapobiegania poważnym problemom ze zdrowiem psychicznym. Coraz więcej danych potwierdza, że ruchliwe dzieci to zdrowe dzieci, a oprócz odpowiedniej kondycji dbamy w ten sposób także o ich zdrowie psychiczne w przyszłości.
Źródła:
Lundgren O, Tigerstrand H, Lebena A, et al. Impact of physical activity on the incidence of psychiatric conditions during childhood: a longitudinal Swedish birth cohort study. Br J Sports Med Epub. 2025;0:1–9. doi:10.1136/bjsports-2024-108148
Były chodziarz, który nieustannie dokądś zmierza (wielokrotny reprezentant Polski i dwukrotny olimpijczyk – z Pekinu i Rio). Współautor biografii Henryka Szosta, Marcina Lewandowskiego i Adama Kszczota oraz książki „Trening mistrzów". Doktor nauk medycznych i nauk o zdrowiu. Wykładowca na AHE w Łodzi, a także trener lekkoatletycznych klas sportowych w IV L.O. w Częstochowie. Działa też jako sędzia i organizator imprez, nie tylko sportowych.
