Zapraszamy do przeczytania zapowiedzi nowego, ambitnego cyklu, który prezentowany będzie w serwisie bieganie.pl. Tym razem bierzemy na widelec sport w ujęciu duchowym, piszemy o psychologii sportu. Dziś nasz specjalista z tego zakresu, Jarek Gniewek, stara się wyjaśnić, dlaczego psychologia sportu jest ważna i skąd wzięła się ta nauka. Mam nadzieję, że przekona każdego niedowiarka do treningu również w tej dziedzinie. Zapraszamy do lektury!

Czym jest jest psychologia sportu? Jest to opis, wyjaśnienie, przewidywanie i modyfikowanie zachowań człowieka związanych z szeroko pojętą działalnością sportową. Zachowania te dotyczą nie tylko bezpośrednich uczestników tej działalności, czyli samych sportowców, ale również nauczycieli i trenerów oraz sędziów, a pośrednio także widzów i organizatorów sportu. Opisuje się zarówno sytuacje rywalizacji sportowej, treningu, jak też procesy odnowy psychobiologicznej.

Niniejszym artykułem chciałbym zapoczątkować cykl związany z bardziej duchową stroną uprawiania sportu. Kładąc nacisk na psychologiczne aspekty treningu, pragnę chociaż w niewielkim stopniu przybliżyć tę nieco „zakurzoną” dyscyplinę wiedzy. Zdaję sobie sprawę, że dla znawców tematu moje opracowanie nie będzie niczym nowym, tylko oczywistą "oczywistością". Być może dla laików okaże się jednak ciekawą lekturą, która będzie pomocna, pozwoli zrozumieć niektóre zjawiska i problemy ludzkiej natury, a to pozwoli skoncentrować się na ukrytych siłach, ale także słabościach naszego wewnętrznego "ja". Taki przyświeca mi cel.

Przyznaję bez bicia, że nie posiadam tytułu magistra, czy tym bardziej doktora, a cała praca jest zbiorem opublikowanych wcześniej opracowań i badań wybitnych autorów, takich jak Czajkowski, Gracz, Puni czy Jarvis. Jestem biegaczem z 12-letnim doświadczeniem, studiującym pedagogikę resocjalizacyjną i niniejsze opracowanie jest częścią mojej pracy licencjackiej, która będzie cyklicznie publikowana na łamach bieganie.pl. Dziś – rozdział I, czyli psychologia sportu jako nowa dziedzina wiedzy stosowanej.

Za początek relacji pomiędzy sportem a psychologią uznać można eksperymenty psychologa Normana Tripletta, których celem było poznanie czynników mających wpływ na wyniki sportowców. Skupiając się na badaniach cyklistów, Triplett obserwował zależności łączące obecność publiczności i kibiców z wynikami sportowymi. Stwierdził, iż rowerzyści jadący w grupie oraz będący obserwowani przez kibiców mają tendencje do osiągania lepszych wyników niż sportowy jadący indywidualnie. Swoje eksperymenty przeprowadzał pod koniec XIX w.

Za kolejnego prekursora psychologii sportu uznaje się amerykańskiego badacza Colemana Robertsa Griffitha, którego działalności i badania przypadły na lata 20- i 30-te XX wieku. Współpracował on z młodą drużyną baseballową Chicago Cubs, która odnosiła w tym czasie spektakularne sukcesy i właśnie te zwycięstwa uznaje się za efekt współpracy z badaczem. Wśród pionierów tworzących fundamenty tej dziedziny psychologii wymienia się też rosyjskich psychologów A.C. Puni i P.A. Rudik .

Wiele dziesięcioleci psychologowie zajmowali się sportem, skupiając się na względach ogólnych, takich jak ludzkie zachowanie. W efekcie dziedzina ta została doceniona i nastąpił rozwój badań mających na celu jej rozwój i praktyczne wykorzystanie. Przemiana psychologii sportu począwszy od pierwszych badań nad zachowaniem sportowców do dziedziny akademickiej, będącej jedną ze stosowanych działów psychologii, trwała ponad 30 lat. Procesowi temu towarzyszyły liczne publikacje, tworzono międzynarodowe czasopisma, takie jak „International Journal of Sport Psychology”, „Sport Psychologist” czy „Journal of Sport”, powstawały profesjonalne stowarzyszenia, na przykład Światowe Towarzystwo Psychologii Sportu.

W latach 80-tych teoretyczne podejście do psychologii sportu okazało się być niewystarczające, biorąc pod uwagę współczesne realia świata sportu oraz aktywności fizycznej, które wymagają rozwiązań praktycznych. Psychologowie sportu rozpoczęli badania nad wszystkimi obszarami działalności ruchowej człowieka, w tym również nad sportem masowym, aktywnym wypoczynkiem i rekreacją, edukacją fizyczną, zdrowym trybem życia oraz działalnością sportową wśród osób niepełnosprawnych.

Psychologia sportu zaczęła przekształcać się z czysto teoretycznej nauki w część procesu szkolenia, której celem jest wspieranie pracy zespołów trenerskich. Zaczęła stanowić jeden z wielu czynników branych pod uwagę podczas kierowania rozwojem sportowców i przygotowania ich do osiągania coraz lepszych rezultatów. Uznana została za równie ważny element tego przygotowania jak ćwiczenia kondycyjne, opieka medyczna i właściwa dieta. Obecnie w szkoleniu sportowców, którzy osiągają najlepsze wyniki na świecie, uczestniczą specjaliści, którzy mają za zadanie wspomóc proces przygotowania zawodników do Igrzysk Olimpijskich czy mistrzostw świata. Począwszy od lat 80-tych wzrasta liczba psychologów specjalizujących się w takiej działalności.

Podczas zawodów sportowcy muszą podejmować wiele decyzji oraz kontrolować swoje emocje. Mimo iż wielu wybitnych zawodników bierze udział w rywalizacji, pomoc psychologów sportu umożliwia części z nich uczenie się samokontroli, w efekcie czego minimalizuje się ryzyko podjęcia błędnej decyzji. Zawodnicy uczą się, jak traktować stres jako swojego sprzymierzeńca, a nie wroga i jak wykorzystać go do osiągania sukcesów. Do zadań psychologów współpracujących z olimpijczykami czy innymi wybitnymi sportowcami należą m.in.:

– nauczenie ich umiejętności samokontroli i opanowania lęku,
– ukierunkowanie ich wyobraźni na zwycięstwo,
– udoskonalenie zdolności koncentracji i uwagi,
– towarzyszenie w procesie powrotu do zdrowia po kontuzjach i urazach.

Współpraca ta trwa niejednokrotnie latami i jak ujmuje to J. Kłodecka – Różalska „kluczem do zwycięstwa i osiągnięcia maksymalnego rezultatu jest połączenie funkcji umysłu i ciała” (2007). Umiejętności z zakresu psychologii wykorzystują również trenerzy, którzy w ten sposób starają się kierować zarówno emocjami odczuwanymi przez zawodników podczas startu, jak również swoim zachowaniem. Do najczęstszych błędów popełnianych przez trenerów zaliczyć można zachowanie nadopiekuńcze, spowodowane nadmiernym napięciem lub też całkowity brak wsparcia w obawie przed udzieleniem niewłaściwej rady. Nadopiekuńczość przejawia się nadmiernym komentowaniem pracy zawodników oraz pouczaniem ich w sytuacjach, kiedy nie jest to konieczne.

W związku z nakładem pracy oraz czasu, jakie wkładane są w przygotowanie sportowców do startów z zawodach pojawia się pytanie, czy możliwe jest określenie oraz ukształtowanie cech wpływających na odniesienie sukcesu nie wymagające tak dużej ilości pracy oraz czasu? Wśród cech, które dominują u osób potrafiących osiągać spektakularne sukcesy nie tylko w dziedzinie sportu, ale również wśród polityków, aktorów czy artystów wymienić trzeba niezachwianą wiarę w siebie, skłonność do poświęceń w imię wybranych celów czy umiejętność analizy własnych słabych stron i błędów. Wiara w samego siebie umożliwia im podejmowanie nowych wyzwań, gdyż nie myślą oni o sobie w kategorii osoby przegranej.

Mam nadzieję, że ten krótki wstęp przekonuje, że psychologia sportu to nauka ważna i konieczna, przy pomocy której można poprawić swoje osiągnięcia sportowe. Aby nie zanudzić, poprzestanę dziś tylko na tej odrobinie teorii, ale już wkrótce na bieganie.pl przeczytacie o:

– Psychologii sportu w Polsce
– Rozwoju i zastosowaniu psychologii sportu
– Czynnikach społecznych wpływających na działalność sportową
– Zewnętrznych wpływach na działalność sportową
– Postawach wobec sportu
– Rozwijaniu nowych umiejętności
– Motywacji w sporcie
– Agresji w sporcie
– Pobudzeniu, lęku i stresie
– Kształtowaniu postaw wobec sportu
– Programach treningu mentalnego