Bieganie od lat cieszy się niesłabnącą popularnością jako forma aktywności fizycznej. W ostatnich dekadach stało się nie tylko sposobem na poprawę kondycji i zdrowia fizycznego oraz psychicznego, ale także stylem życia dla milionów ludzi na całym świecie. Nie ma wątpliwości co do tego, że bieganie niesie ze sobą ogrom korzyści, jednak jak się okazuje – nie tylko. Jakby zapytać biegaczy, czy bieganie może uzależniać, to część z nich z pewnością odpowiedziałby twierdząco, nie widząc w tym żadnego problemu oraz zagrożenia. Jednak warto sobie uświadomić, że bieganie może stać się uzależnieniem — a to ta ciemna strona rzeczywistości, o której słyszymy rzadziej lub nie chcemy w ogóle słyszeć.
Bieganie jest sportem wysokiego ryzyka rozwoju uzależnienia. […] pozytywne efekty biegania często maskują wady uzależnienia, które mogą zagrozić jednostce i jej funkcjonowaniu fizycznemu, psychicznemu i społecznemu. Ze względu na wysoki odsetek ryzyka uzależnienia wynoszący 25%, konieczne jest edukowanie społeczności biegaczy, aby zwiększyć świadomość negatywnych skutków przetrenowania, zapobiegać powikłaniom i szukać niezbędnej pomocy. – tak brzmią wnioski badania „Running addiction” opublikowanego w 2023 roku przez Debi Živčić Tomić i współautorów.
Aktywność fizyczna, w tym bieganie, jest promowana jako coś zdrowego, korzystnego zarówno dla naszego ciała, jak i umysłu. Biorąc pod uwagę całą otoczkę, która budowana jest wokoło aktywności fizycznej, uzależnienie od biegania i jego negatywne skutki, mogą wydawać się wręcz paradoksalne. Jednak należy wiedzieć, że choć uzależnienie od ćwiczeń nie ma kryteriów diagnozy klinicznej i nie jest wymieniane jako oficjalne zaburzenie zdrowia psychicznego, to można je zakwalifikować do kręgu uzależnień behawioralnych.
Uzależnienie od biegania odnosi się głównie do kompulsywnej i niekontrolowanej potrzeby uprawiania tej aktywności fizycznej pomimo negatywnych konsekwencji fizycznych, psychicznych czy społecznych. Podobnie jak w przypadku innych uzależnień behawioralnych, bieganie w takiej sytuacji przestaje być zdrowym nawykiem, a staje się kompulsywną koniecznością, która często zakłóca codzienne czynności i relacje.
Informacje o tym, kiedy uzależnienie od biegania przybiera negatywny wydźwięk, można znaleźć m.in. w artykule autorstwa Emilio Landolfi, stanowiącego przegląd literatury, którego celem jest zapewnienie głębszego zrozumienia stanu „uzależnienia od ćwiczeń”. Można tam przeczytać, że: osoba uzależniona od ćwiczeń będzie kontynuować ćwiczenia niezależnie od obrażeń fizycznych, osobistych niedogodności lub zakłóceń w innych obszarach życia, w tym napięcia małżeńskiego, zakłóceń w pracy i braku czasu na inne zajęcia. „Uzależnieni” ćwiczą dla wewnętrznych nagród i doświadczają niepokojących odczuć deprywacji, gdy nie mogą ćwiczyć.
Emilio Landolfi, za jeden z głównych czynników (choć niejedyny), który powoduje uzależnienie biegacza od aktywności fizycznej, podaje uzależnienie od wydzielania endorfin. Zwraca on również uwagę na to, że niestety osoba uzależniona będzie kontynuować trenowanie, gdy zaczną pojawiać się objawy przetrenowania, co może powodować poważne konsekwencje. Mogą one obejmować m.in. zwiększone ryzyko kontuzji, wyczerpania, a nawet uszkodzenia mięśnia sercowego.
W 2015 roku ukazała się książka „The Truth About Exercise Addiction” autorstwa Katherine Schreiber i Heather Hausenblas, która kierowana jest głównie do osób zaniepokojonych swoimi nawykami treningowymi, trenerów personalnych, rodzin i przyjaciół osób z tym problemem, a także pracujących specjalistów zdrowia psychicznego, leczących uzależnionych od ćwiczeń. Ta pozycja ilustruje objawy i zagrożenia związane z obsesyjnym uzależnieniem od ćwiczeń i przedstawia prawdziwe historie osób borykających się z tą formą uzależnienia. Autorzy badają, dlaczego i w jaki sposób takie pozornie zdrowe zachowanie przekształca się w niebezpieczny środek samozniszczenia. Ta książka zawiera również skalę uzależnienia od ćwiczeń, która bierze pod uwagę siedem czynników, aby ustalić, czy dana osoba jest uzależniona, czy też nie:
Na nasze uzależnienie od aktywności fizycznej oraz ćwiczeń mają wpływ częściowo zmiany biochemiczne, które zachodzą w naszym organizmie podczas biegania. Chodzi m.in. o wspomniane wcześniej endorfiny, na które w kontekście uzależnienia zwrócił uwagę Emilio Landolfi. W efekcie wszystkich zmian zachodzących w naszym ciele, osoby uzależnione od biegania mogą poszukiwać tego specyficznego stanu euforii i emocjonalnego oczyszczenia.
Z innej perspektywy spojrzał na to Andrea Lukács, który wraz ze współautorami stworzył prace: „Exercise addiction and its related factors in amateur runners”. We wnioskach opublikowanych w 2019 roku można przeczytać m.in. wyniki wskazują, że samotność i lęk mogą prowadzić do wycofania się i niekontrolowanego zachowania, co z kolei prowadzi do zwiększonej ilości ćwiczeń u biegaczy amatorów. Niższy poziom wykształcenia jest również prawdopodobnym ryzykiem rozwoju uzależnienia od ćwiczeń, a aktywność sportowa w dzieciństwie jest predyktorem.
Warto tutaj wspomnieć o typach zaburzeń związanych z uzależnieniem od nadmiernych ćwiczeń. Według jednego z podziału są to dwa typy:
Analizując uzależnienie od biegania, należy szerzej zwrócić uwagę na psychologiczne aspekty tego problemu, do których należą m.in.
Jan de Jonge w swojej pracy „Mental Recovery and Running-Related Injuries in Recreational Runners: The Moderating Role of Passion for Running” również sugeruje, żeobsesyjna pasja do biegania jest czynnikiem ryzyka psychicznego dla samych relacji między regeneracją psychiczną po bieganiu a urazami związanymi z bieganiem.
Bez wątpienia uzależnienie od biegania jest groźne. Nie mówimy tutaj o tym, że ktoś żartobliwie mówi o swojej pasji, jako o „uzależnieniu”, tylko skupiamy się na prawdziwym problemie. Uzależnienie od biegania lub innych aktywności fizycznych może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych:
Uzależnienie od ćwiczeń nie jest formalnie uznawane za zaburzenie, nie ma standardowego protokołu leczenia, dlatego najlepiej postarać się nie doprowadzić do stanu uzależnienia. Aby uniknąć pułapki i nie wpaść w wir niezdrowego biegania, warto zwrócić uwagę na kilka podstawowych aspektów. Należy przede wszystkim:
Jeśli zauważasz u siebie niepokojące objawy uzależnienia od biegania lub od innych aktywności fizycznych, nie oznacza, że musisz zrobić wszystko by zupełnie przestać ćwiczyć. Aktywność fizyczna, w tym bieganie, jest dla nas zdrowe, tylko nie można popadać ze skrajności w skrajność. W takiej sytuacji należy usiąść i na spokojnie wyznaczyć swoje rozsądne cele i prowadzić dziennik swoich treningów, który pomoże zoptymalizować czas poświęcany na treningi.
Kiedy bieganie staje się obsesyjne, może prowadzić do poważnych problemów. Kontrolować życie danej osoby kosztem innych ludzi i aktywności, co prowadzi do izolacji społecznej oraz większej liczby urazów związanych z bieganiem. Większość kontuzji związanych z aktywnością fizyczną powstaje w wyniku przetrenowania i nadmiernego użytkowania lub braku odpowiedniej regeneracji, a wszystko to z powodu obsesyjnej pasji do biegania i strachem przed odpoczynkiem oraz regeneracją.
Należy dążyć do stanu, w którym ma się pełną kontrolę nad bieganiem i integruje się sport ze swoim życiem oraz innymi aktywnościami społecznymi. Należy zwracać uwagę na wczesne sygnały ostrzegawcze kontuzji i robić przerwy od biegania, kiedy jest to konieczne.
Z wykształcenia dziennikarz i humanista, z zamiłowania biegacz amator. Biegacz od 2012 roku, przemierzający kilometry po asfaltach, łąkach i lasach, jednak najlepiej czuje się na górskich trasach. Prosto z biegania najchętniej „zbiega” na Ring wystawowy jako właściciel dwóch utytułowanych psów (jack russell terrier). Zbieranie kolejnych kilometrów na biegowych trasach i psich championatów kolejnych krajów - to jego sposób na życie.
