Kiedy jesteś przetrenowany, twoja siła woli jest znacznie osłabiona, podają nowe badania opierające się na skanowaniu fal mózgowych. Wynika z nich, że trenując zbyt ciężko możesz zacząć np. kompulsywnie się objadać, kupować niepotrzebne rzeczy i popełniać różne błędy, wynikające z osłabienia swojej wewnętrznej kontroli.
Przez lata naukowcy opracowali wiele teorii na temat tego, jak działa przetrenowanie, a jako powody oprócz nieumiejętnego treningu i braku regeneracji wymienia się m.in. braku odpowiedniego balansu hormonalnego, osłabienie wynikające z choroby, deficytu energii, nadmiaru stresu itd. Wiele doniesień podaje, że to sygnały psychologiczne wyprzedzają fizjologiczne, a mówiąc prościej – umysł wyprzedza informacje z naszego ciała, mówiąc w pewnym momencie: „Wystarczy!”.
Nowe światło na ten temat rzucają wyniki badań przeprowadzonych przez francuskich naukowców, opublikowanych w czasopiśmie naukowym Biology Letters we wrześniu 2019 roku. Najciekawszą konkluzją artykułu jest to, że zmęczenie mentalne i fizyczne wzajemnie się łączą, opierając się na ograniczonych zasobach, które w jednym i drugim przypadku można wyczerpać, przynajmniej jeśli chodzi o długotrwałe testy wytrzymałości.
W badaniach wzięło udział 37 wytrenowanych triathlonistów. Połowa z nich zwiększyła obciążenie treningowe o 40% w okresie 3 tygodni, by spowodować łagodne i odwracalne przetrenowanie (nie jest to typowe przetrenowanie, tylko jego wstępna wersja, naukowcy zajmujący się sportem nazywają je „overreaching”). Na koniec tego okresu badani triathloniści wykonywali serie testów kognitywnych wymagających szybkiego podejmowania decyzji, podczas których byli podłączeni do skanera analizującego ich fale mózgowe. W jednym z testów odpowiadali na przykład na pytanie typu: „Czy chciałbyś dostać 10 euro teraz, czy 50 euro za pół roku?”. Wyniki pokazują, że przetrenowani triathloniści chętniej wybierali natychmiastową nagrodę, porównując ich do grupy kontrolnej trenującej normalnie.
Protokół badań (Current Biology)
„Kontrola kognitywna w tej sytuacji oznacza umiejętność utrzymania intensywności ćwiczenia pomimo np. bólu mięśni” – mówi dla CNN autor badań, Bastien Blain, związany z Uniwersytetem w Londynie. „A to, co odkryliśmy w trakcie testów to intelektualny komponent zaangażowany w ćwiczenia, który ma ograniczoną pojemność. Nie możesz używać go w nieskończoność” – dodaje.
Blain przeprowadzał podobne badania w 2016 r., skupiając się na mentalnym wypaleniu. Grupie 58 osób zlecono trudne zadania mentalne trwające 6 godzin, co miało odpowiadać przeciętnemu dniowi pracy umysłowej. Następnie przebadano mózgi uczestników za pomocą rezonansu magnetycznego. Zadawano im jednocześnie pytania związane z tematem późniejszej gratyfikacji, polegające na dokładnie tym samym, co robili później triathloniści. Podobnie jak w przypadku fizycznego przetrenowania, naukowcy odkryli, że zmęczone mózgi wybierały częściej szybką nagrodę. Siła woli, badana chociażby podczas słynnych doświadczeń ze słodką pianką u dzieci, jest użyteczną cechą w wielu życiowych kontekstach.
Naukowcy twierdzą, że istnieją skończone zasoby, które powodują zmęczenie mentalne, jeśli wykorzystasz ich za dużo. Problemem jest to, nie jesteśmy w stanie dokładnie określić, jakie mamy aktualnie zasoby i jak dużo zostało już zużyte.
Badania z 2016 r. sugerują, że potrzeba dłuższego czasu (bardziej godzin niż minut), by znacząco osłabić swoją siłę woli, nazywaną przez naukowców „kontrolą kognitywną”. Określili oni specyficzny region w mózgu, w którym spada aktywność, kiedy zasoby silnej woli się wyczerpują – jest to środkowy zakręt czołowy (middle frontal gyrus – MFG). Wybierając opcję opóźnionej gratyfikacji ten obszar w mózgu zaczyna intensywnie pracować. Z jakiegoś powodu staje się to stopniowo coraz trudniejsze, jeśli przez cały czas poddajesz próbie MFG. Można w dużym uproszeniu powiedzieć, że ten obszar mózgu staje się „zmęczony”, podczas gdy inne rejony mózgu pracują dalej bez żadnych problemów.
Obszar mózgu odpowiedzialny za nasze wybory – B (Current Biology)
Musimy jednak pamiętać, że przetrenowanie to bardzo specyficzny stan, który bardzo się różni u poszczególnych osób. Nikt raczej nie zwiększa nagle objętości treningu o 40% przez 3 tygodnie, bo jest to olbrzymie obciążenie. Wie to każdy, kto kiedykolwiek trenował jakikolwiek sport wytrzymałościowy. Przetrenowany człowiek będzie rozdrażniony i podejmowane przez niego decyzje mogą w wielu przypadkach nietrafne. Te same efekty mogą wystąpić, kiedy doświadczamy zmęczenia mentalnego podczas intensywnego dnia w pracy. Niestety nie można jednoznacznie określić, kiedy nasz stan wpływa już na podejmowane decyzje.
Mamy jeszcze kolejne interesujące wnioski z tych badań. Jednym z nich jest to, że przetrenowani sportowcy nie wykonywali wcale gorzej testów, które wymagały kontroli kognitywnej, m.in. testu N-back. Polega on na tym, że widzimy serie liter i naciskamy przycisk, jeśli aktualna litera jest taka sama, jak ta, która pojawiła się trzy litery wcześniej. Zawodnicy przetrenowani nie popełniali więcej błędów, a kiedy trzeba było podać obiektywną odpowiedź, ciągle ją wybierali. Tylko w przypadku, kiedy należało dokonać subiektywnego wyboru (np. mniej pieniędzy teraz czy więcej później), ich preferencje zmieniały się. Wtedy dopiero ich umysł mówił: „Wystarczy!”.
Kolejną ciekawostką było to, że chwilowe zmęczenie nie powodowało wcale negatywnego efektu. W ostatnim protokole sportowcy podłączeni byli pod skaner mózgu na 2 badania, pomiędzy którymi wykonywali 45-minutowy test do odmowy na rowerze stacjonarnym. Pomimo doprowadzenia się do granic wytrzymałości, ani przetrenowani zawodnicy, ani normalnie trenujący nie wykazywali żadnych różnic w ich opóźnionej gratyfikacji przed i po próbie czasowej. Widać więc, że decyzje nie są konsekwencją zwykłego zmęczenia.
Ciągle nie znamy jasnych powodów przetrenowania. Pisałem nie tak dawno o zmęczeniu mentalnym, które osłabia fizyczną wydolność. Obecnie coraz częściej mówi się, że działa to w dwie strony. Wydaje się, że zarówno mentalne jak i fizyczne wyczerpanie opiera się na granicznych zasobach, które nie są nieskończone. Wiemy na pewno, że wszyscy trenujący sporty wytrzymałościowe, którzy angażują się w ciężki trening, mogą mieć problem z siłą swojej woli. Jeśli będzie to po prostu słodka pianka, to jeszcze pół biedy – gorzej, gdy wybierzemy się na większe zakupy i bez kontroli wydamy mnóstwo pieniędzy. Wiemy już, co może być tego powodem: po prostu od czasu treningu twój środkowy zakręt czołowy (MFG) jest za bardzo pobudzony, bo się „zmęczył”. Tylko czy to na pewno nas usprawiedliwia?
Źródła:
Blain et al., Neuro-computational Impact of Physical Training Overload on Economic Decision-Making, Current Biology (2019), https://doi.org/10.1016/j.cub.2019.08.054
Bastien Blain, Guillaume Hollard, Mathias Pessiglione. Neural fatigue and intertemporal choice. Proceedings of the National Academy of Sciences Jun 2016, 113 (25) 6967-6972; DOI: 10.1073/pnas.1520527113
edition.cnn.com/2019/09/26/health/exercise-impulse-control-burnout-wellness/index.html
Były chodziarz, który nieustannie dokądś zmierza (wielokrotny reprezentant Polski i dwukrotny olimpijczyk – z Pekinu i Rio). Współautor biografii Henryka Szosta, Marcina Lewandowskiego i Adama Kszczota oraz książki „Trening mistrzów". Doktor nauk medycznych i nauk o zdrowiu. Pracownik Uniwersytetu Jana Długosza, a także trener lekkoatletycznych klas sportowych w IV L.O. w Częstochowie. Działa też jako sędzia i organizator imprez, nie tylko sportowych.
