Czy suplementacja żelazem działa?

Poziom parametrów hematologicznych we krwi stanowi bardzo
ważny czynnik wpływający na wyniki w sporcie. Jeśli nasze wyniki badań krwi są
kiepskie, zazwyczaj zalecana jest suplementacja preparatów zawierających żelazo, które jest bardzo
ważnym składnikiem w procesie utrzymania wysokiej pojemności tlenowej krwi. Stosowanie
takich preparatów ma pomóc poprawić te wyniki, choć żelazo jest dość słabo wchłanialne, więc jest to proces powolny. Dodatkowo,
jeśli wybieramy się w góry, gdzie chcemy oddziaływać na organizm za pomocą
hipoksji, sprawa staje się jeszcze bardziej istotna, bo nasz wyjściowy poziom
żelaza może mieć wpływ na to, jak nasze parametry będą się zmieniały podczas
pobytu w górach. Te kwestie starali się wyjaśnić naukowcy w niedawno
opublikowanych badaniach. Oto ich przegląd.

Ciekawe badanie na temat suplementacji żelaza ukazało się na
początku sierpnia w czasopiśmie naukowym PlosOne. Analizuje ono wpływ
stosowania preparatów z żelazem u dużej grupy sportowców. Naukowcy zastanawiali
się, czy umiarkowana i wysoka suplementacja żelaza podczas obozu wysokogórskiego
poprawi masę hemoglobiny i wspomoże utrzymanie wysokiego bilansu żelaza u sportowców,
którzy mieli niski poziom tego składnika przed wyjazdem w góry.

Dane hematologiczne pobrano od 178 sportowców (98 mężczyzn i 80 kobiet) poddanych
raczej umiarkowanemu oddziaływaniu hipoksji (od 1350 do 3000 m) przez okres od 2
do 4 tygodni. W oddziaływaniu statystycznym obliczono liniową regresję, by określić,
jak warunki hipoksji połączone z doustnym podawaniem żelaza wpłyną na masę
hemoglobiny i całkowity poziom żelaza, czyli ważne parametry hematologiczne.

Wyniki okazały się interesujące. Oddziaływanie wysokościowe
(średnio 21 ± 3dni) zwiększyło masę hemoglobiny (Hb_mass ) z poziomu
sprzed zgrupowania odpowiednio o 1.1%, 3.3% i 4.0% dla poszczególnych grup przyjmujących:
0mg, 105mg i 210mg żelaza dziennie w formie suplementu diety. Ilość żelaza, jaką dana osoba przyjmowała zależała od poziomu ferrytyny przed obozem. I tak badani z poziomem powyżej 100μg/L (n=15) nie przyjmowały żelaza, osoby z poziomem średnio 76μg/L (n=144) otrzymywały dawkę 105mg, a grupa mająca średnio 25 μg/L (n=19) dostawała 210mg żelaza dziennie, zaczynając tydzień przed obozem i przez cały czas jego trwania. Warto dodać, że
ilość suplementowanego żelaza jest tu bardzo duża, zwłaszcza w ostatniej grupie, jeśli weźmiemy pod uwagę,
że jest to ilość stosowana codziennie. Poziom ferrytyny w surowicy krwi obniżył
się o 33,2% dla grupy bez suplementacji, podwyższył się o 13,8% dla grupy stosującej
105mg żelaza, a u ostatniej grupy (210mg żelaza) zwiększył się o 36,8%. Trzeba przyznać, że i w tym przypadku różnice okazały się bardzo duże, świadcząc o znaczącym wpływie
suplementacji na ferrytynę. Wyraźne zamiany nastąpiły również, jeśli przeanalizujemy całkowite wchłanianie żelaza (Total Iron Incorporation -TII),
obliczane jako łączny poziom żelaza w erytrocytach i żelaza magazynowanego w
formie ferrytyny obliczano z wzoru TII = [(Δ Hb_mass (g) × 3.38
mg) + (Δ Ferritin (μg·L^-1) × 8 mg)], gdzie 3.38mg odpowiada typowemu
udziałowi żelaza w hemoglobinie, a 8mg odpowiada zawartości żelaza w ferrytynie.
Porównując TTI u osób nie suplementujących żelaza z grupą przyjmującą 105mg
żelaza, różnica wyniosła średnio – 1,88, a w stosunku do trzeciej grupy (210mg
żelaza) – 2,87.  

Podsumowując, badania te informują, że podczas kilkutygodniowego
pobytu w warunkach hipoksji  suplementacja
żelazem może poprawiać masę wytwarzanej hemoglobiny i utrzymywać właściwy balans
żelaza w organizmie, zakładając, że przed wyjazdem w góry poziom tego składnika
był niski. Co ciekawe, według norm Australijskiego Instytutu Sportu aż 163 wyczynowych sportowców na 178 łącznie objętych badaniami miało niedobory żelaza.  Biorąc pod uwagę to, że
praktycznie wszystkie parametry się poprawiły, można podejrzewać, że jeżeli  mamy przed wyjazdem na obóz wysokogórski niskie
parametry hematologiczne, suplementacja tym składnikiem już na miejscu powinna przynieść
znaczną ich poprawę i jest w tym przypadku wskazana.

Wyniki badań po suplementacji. HII-żelazo zmagazynowane w hemoglobinie,
SII –całkowita ilość
żelaza we krwi

Stosując preparaty z żelazem powinniśmy pamiętać, że żelazo
wchłania się dość słabo, a w wielu przypadkach jest też słabo tolerowane przez
organizm. Dość ciekawe badania na ten temat ukazały się w ubiegłym roku w czasopiśmie naukowym Medicine
Science&Sport Exercise. Opisują one zależność między wchłanialnością żelaza
za pomocą suplementacji w tabletkach, a także przyjmowaną w zastrzykach. Dodatkowo badania sprawdzają, czy suplementacja żelazem poprawi wyniki w testach wydolnościowych. Oto
szczegóły.

Jak wiemy u biegaczy długodystansowych, dość często spotyka
się deficyt żelaza, co ma wpływ na ogólny poziom wytrzymałości. Obecna
praktyka stosowania doustnych preparatów żelaza świadczy, że w wielu
przypadkach stwarzają one kłopoty żołądkowe, zaburzenia pracy jelit i inne problemy
trawienne (gorsze wchłanianie innych składników). W uzasadnionych przypadkach lekarze zalecają więc stosowanie preparatów dożylnych. Postanowiono więc sprawdzić, jak oba sposoby przyjmowania żelaza wpływają na poziom tego pierwiastka w organizmie, a także masy hemoglobiny (Hbmass) we krwi. Dodatkowo
zbadano wydolność biegaczy, analizując czy suplementacja żelaza doustnie i
dożylnie pomaga w osiąganiu lepszych wyników.

W badaniu wzięło
udział 27 wysoko wytrenowanych biegaczy długodystansowych z niskim poziomem
parametrów hematologicznych – ferrytyna < 35 μg·L(-1), transferyna wysycona żelazem <20% lub
ferrytyna <15 μg·L(-1). Porównywano ich z poziomem suboptymalnym ferrytyny <65
μg·L(-1). Wszyscy zostali poddani suplementacji żelazem w zastrzykach lub doustnie
(preparatami Ferinject® lub Ferrogradumet) przez 6 tygodni. Poziom żelaza i
masa hemoglobiny były sprawdzane przed suplemenatcją, a następnie w 1, 2, 4, 6
i 8 tygodniu badań w czterech grupach (żelazo w zastrzykach dla niskiego i suboptymalnego
poziomu oraz w tabletach dla niskiego i suboptymalnego poziomu). Dodatkowo
biegacze uczestniczyli w teście wydolności na bieżni ruchomej. Badano w nim
wydolność tlenową, próg mleczanowy i VO₂max, przed i po suplementacji.  

Po ośmiu tygodniach stosowania
obu form suplementacji poziom ferrytyny znacznie się zwiększył u wszystkich
czterech grup. Grupa przyjmująca zastrzyki miała wyższy poziom ferrytyny w obu
grupach, porównując je do stosowania żelaza doustnie (już od pierwszego
tygodnia aż do końca badań). Stężenie hemoglobiny nie zmieniło się istotnie w
żadnej z grup. Masa hemoglobiny (Hbmass) zwiększyła się w grupie o niskim
poziomie wyjściowym i stosującej zastrzyki o 4,9%, a także wystąpił u nich
największy wzrost VO₂max (średnio o 3,3%). W tej grupie poprawił się też
znacznie czas wysiłku do odmowy (średnio o 9,3%).

Podsumowując, stosowanie żelaza podawanego dożylnie efektywnie zwiększa poziom tego składnika u biegaczy, którzy cierpią na jego niedobory.
Może to wpływać na stężenie hemoglobiny, co w konsekwencji może zmieniać poziom
wydolności, dzięki ułatwianiu erytropoezy (produkcji czerwonych krwinek). Z
wyników badań wynika, że masa hemoglobiny jest bardziej dokładnym narzędziem do
mierzenia zmian poziomu hemoglobiny niż stężenie hemoglobiny. Stąd też może być
bardziej użyteczna w diagnozie i kontroli deficytów żelaza. Dlatego jej wzrost
u suplemetowanej żelazem grupy daje cenną informację.

Warto jednak zaznaczyć, że suplementacja trwała tu bardzo
długo (prawie dwa miesiące), a ponadto stosowanie żelaza podawanego drogą pozaustrojową
jest nieetyczne u osób zdrowych. Jednak przy dużych niedoborach będzie
stanowiło lepszy sposób wyjścia z impasu, jaki jest spowodowany przez deficyt żelaza.
Badania te są ciekawe z kilku powodów: oprócz porównania sposobów suplementacji
informują także, jak zmienia się nasza wydolność, jeśli parametry
hematologiczne krwi są obniżone. I to zarówno w górach, jak i na nizinach.

Garvican LA, Saunders PU, Cardoso T, Macdougall
IC, Lobigs LM, Fazakerley R, Fallon KE, Anderson B, Anson
JM,Thompson KG, Gore CJ. Intravenous iron supplementation in distance runners with low or suboptimal ferritin.
Med Sci Sports Exerc. 2014 Feb;46(2):376-85. doi:
10.1249/MSS.0b013e3182a53594.

Govus Andrew D., Garvican-Lewis Laura A.,
Abbiss Chris R., Peeling Peter, Gore Christopher J. Pre-Altitude Serum Ferritin
Levels and Daily Oral Iron Supplement Dose Mediate Iron Parameter and
Hemoglobin Mass Responses to Altitude Exposure. PlosONE Published: August 11, 2015
DOI: 10.1371/journal.pone.0135120