Porozmawiajmy o … kolanach

Struktury kolana:

Kość udowa
} połączenie to staw udowo- piszczelowy
Kość piszczelowa

Kość udowa
} staw rzepkowo- udowy
rzepka

Pomiędzy kością udową a piszczelową znajdują się łąkotki: boczna i przyśrodkowa

Kolano otacza torebka stawowa
Po zewnętrznej stronie znajduje się więzadło poboczne strzałkowe
Po wewnętrznej stronie więzadło poboczne piszczelowe
W środku kolana: więzadło krzyżowe przednie i tylne

Torebkę wyściela błona maziowa, która odżywia kolano. Jest bardzo unerwiona i unaczyniona.
Od przodu uda znajduje się mięsień czworogłowy, który prostuje kolano. Jedna z jego części głowa przyśrodkowa daje stabilizację rzepki.

Z tyłu uda znajdują się zginacze kolana:

Od zewnętrznej strony mięsień dwugłowy, od wewnętrznej przyczepia się: mięsień półścięgnisty, półbłoniasty i smukły.

Z boku uda znajduje się pasmo biodrowo-piszczelowe. Bardzo często jest napięte u biegaczy, kolarzy. Jego napięcie może powodować dolegliwości bólowe z boku uda, w okolicy biodra, po zewnętrznej stronie kolana, jak również powodować konflikt w stawie rzepkowo- udowym. Z tyłu powyżej kolana przyczepia się po obu stronach mięsień brzuchaty łydki.

Do czego służą poszczególne struktury:

Więzadła:

Więzadło poboczne piszczelowe-stabilizuje kolano w wyproście, w ruchu koślawienia (uciekania kolana do środka), rotacji zewnętrznej. Ulega uszkodzeniu w ruchu koślawiącym ruchach skrętnych, najczęściej razem z więzadłem krzyżowym przednim. Ma duże zdolności regeneracji. Uszkodzone nawet w stopniu III (czyli zerwane), może być z powodzeniem leczone zachowawczo – orteza (stabilizator), rehabilitacja. W 90% wyniki dobre i bdb.

Więzadło poboczne strzałkowe – stabilizuje kolano w wyproście w ruchu szpotawienia (na zewnątrz). Rzadziej ulega uszkodzeniu. Najczęściej w urazie bezpośrednim, wraz z całym kompleksem tylno- bocznym. Niestety, najczęściej wymaga operacyjnej rekonstrukcji.

Więzadło krzyżowe tylne – hamuje tylne przesunięcie piszczeli. Do uszkodzenia dochodzi w wyniku urazów komunikacyjnych i sportowych, uderzenie w goleń przy zgiętym kolanie, upadek na zgięte kolano. Rzadziej dochodzi do wyizolowanych uszkodzeń. W uszkodzeniu I i II stopnia dobrze leczą się zachowawczo. W III stopnia (przy zerwaniu) wymagają operacji.

Więzadło krzyżowe przednie-stabilizator przedniego przesunięcia piszczeli, hamuje rotację wewnętrzną goleni.

Najczęściej ulega uszkodzeniu w mechanizmie urazu skrętnego z wyprostem i koślawieniem. Zerwane wymaga operacyjnej rekonstrukcji i rehabilitacji. Uprawianie sportu z uszkodzonym więzadłem często jest niemożliwe -dochodzi do dużej niestabilności, uciekania kolana. Po długim okresie niestabilności, może dojść do uszkodzenia łąkotek a potem do uszkodzenia chrząstki

Łąkotki

Łąkotki: przenoszą obciążenia i absorbują wstrząsy – rola amortyzatora. Dają stabilność i zborność stawu, ochraniają chrząstkę stawową. Pomagają w odżywieniu i smarowaniu stawu
Do uszkodzenia dochodzi najczęściej podczas nagłego prostowania kolan, które było w częściowym zgięciu i rotacji, często przy zablokowanej stopie w stosunku do podłoża. Bardzo często dochodzi do uszkodzeń podczas aktywności sportowej. Nieleczone zmiażdżenie łąkotki może w dalszym okresie powodować uszkodzenie chrząstki (podobnie jak ucieranie w moździerzu). Nawet częściowe uszkodzenie łąkotki powoduje wzrost obciążeń na powierzchnie stawowe. Łąkotka boczna jest bardziej ruchoma niż przyśrodkowa. Najczęściej dochodzi do uszkodzenia łąkotki przyśrodkowej. Często uszkodzeniu więzadła krzyżowego- tylnego towarzyszy uszkodzenie tejże łąkotki.

Łąkotka samoistnie się nie regeneruje. Jeśli jest możliwość jej zszycia, jest to najlepsze dla naszego kolana. Wprawdzie rehabilitacja jest dłuższa, ale dzięki temu mamy większe szanse na prawidłową pracę kolana i niezniszczenie chrząstki przez wiele lat. Jeśli jednak nie można jej zszyć, trzeba wyciąć ten „chory” fragment. Dawniej lekarze usuwali całe łąkotki, żeby ewentualnie nie było w przyszłości z nią problemów. Nic bardziej mylącego – to z kolei najgorsza rzecz dla kolana. Trzeba „ratować” jak największe części łąkotek, żeby nie dochodziło do uszkodzenia chrząstki, spowodowanej brakiem amortyzatora.

Staw rzepkowo-udowy

Staw rzepkowo-udowy – połączenie bruzdy kości udowej z powierzchnią stawową rzepki. Ból wynikający z przyparcia (przyciśnięcia bocznego rzepki do kości udowej) lub niestabilności rzepki może być umiejscowiony naczęściej z boku, od przyśrodka lub pod rzepką. Problem ten lekarze najczęściej nazywają chondromalacją rzepki. Jednak możemy go leczyć właściwą rehabilitacją, która poprawi biomechanikę kończyny, a często i miednicy.

Lekarze często mówią przy tym problemie, że mamy chondromalację i należy:

1) Przyjmować glukozaminę i jakoś przejdzie
2) Przestać biegać
3) Operować

Powyższe stwierdzenia są najczęściej nie do końca prawdziwe, również dlatego, że nie zostaliście tak naprawdę przebadani, a „wyrok” wynika często tylko z wywiadu.

Lekarz, który stwierdził chondromalację, powinien zrobić dokładne badania:

1. Badanie kliniczne (obejmujące biomechanikę kończyny) i wywiad
2. USG- pokazuje tkanki miękkie, więzadła, ścięgna, także w badaniu dynamicznym. Jednak tak naprawdę nie można stwierdzić, jaki jest dokładnie stan chrząstki. Można jednak określić konflikt w stawie rzepkowo- udowym
3. RTG w różnych projekcjach, pokazujące ustawienie osi kolan, i ustawienie rzepek
4. Badanie MRI- rezonans magnetyczny. Czyli „pokrojenie” kolana na plasterki i zobaczenie każdego fragmentu.

Chondromalacja boli dopiero wtedy, gdy chrząstka zniszczy się już zupełnie aż do kości. Wtedy tak naprawdę dopiero boli „dziura” w kości. Chrząstka nie jest unerwiona, więc nie może boleć. Chondromalacją nazywamy także „rozmiękanie” chrząstki. Źle obciążana chrząstka najczęściej nie jest prawidłowo obciążana i odżywiania.

Młode osoby tak naprawdę, rzadko mają „zdarcie” chrząstki. Chrząstka na rzepce jest bardzo gruba, dochodzi do 6 mm i jest najgrubszą chrząstką naszego organizmu. Czas jej zniszczenia powinien być dość długi. Przy złym ”użytkowaniu”, czyli złej biomechanice, chrząstka może rozmiękać w tych miejscach , gdzie jest przeciążana.

Do uszkodzenia chrząstki może dojść podczas zwichnięcia rzepki – „wypadnięcia” rzepki ze swojego toru. Chrząstka wtedy uszkadza się najczęściej podczas powrotu na swoje miejsce. Może się również zniszczyć, jeżeli dość długo mamy problem z nadmiernym przyparciem rzepki, i cały czas dochodzi do wycierania się jej. Uszkodzenia także dotyczą osób, u których jest jakaś choroba ogólnoustrojowa.

Co więc, tak naprawdę nas boli? Bolą nas tkanki miękkie, które wklinowują się pomiędzy staw rzepkowo- udowy. To jak przygryzanie policzka. To najczęstszy nieurazowy problem. Nadmierne napięcie mięśni po bocznej stronie uda, nieprawidłowe ustawienie stopy (najczęściej koślawe) i kolana, zbyt słaba głowa przyśrodkowa mięśnia czworogłowego, skręcona miednica, ustawienie kości udowej w nadmiernej rotacji wewnętrznej, mogą powodować zmianę biomechaniki całej kończyny i ból w przedniej części kolana i w okolicach rzepki.

Tym problemom możemy zapobiegać. Leczenie wymaga opieki specjalisty, który zbada i rozpozna zaburzenia biomechaniczne i będzie rozwiązywał powstałe problemy. Każdy z nas jest inny i nie ma określonego, wspólnego programu dla wszystkich.

Jak zapobiegać?

1. ćwiczenia rozciągające wykonywane przed treningiem, jak i po nim
2. ćwiczenia wzmacniające. Wielu z was tylko biega. Mięśnie potrzebują rozwoju wielokierunkowego. Jeśli ktoś ma „słabe” mięśnie, to z pewnością jak zacznie tylko biegać, pojawią się bóle.
3. wzmacnianie centrum- czyli silna miednica, która będzie utrzymywała nasze nogi i tyłów w odpowiedniej pozycji.
4. buty dobrane do naszych nóg i wymieniane po rozsądnej liczbie kilometrów
5. dbanie o własny organizm, czyli nie przeciążanie go, a po dużym wysiłku – danie sobie czasu na regenerację

O tym jak ćwiczyć, aby dbać o nogi, dowiecie się już niebawem.

Ewa Witek, Klinika Rehabilitacji Sportowej Ortoreh