Pewnie wielu z was kojarzy mentolową maść, której charakterystyczny zapach dało się poczuć w niejednej przebieralni. Mentol, będący jej aktywnym składnikiem, powstaje z mięty. Ta aromatyczna roślina znana jest również z poprawy smaku i zapachu, dając uczucie chłodu i świeżości. Naukowcy połączyli klocki pozytywnych efektów w jedno. Sprawdzono, czy rozwór mentolu faktycznie działa chłodząco na sportowców. I czy zmniejszy odczuwane zmęczenie. Może warto wypróbować działanie mentolowych drinków?
Jaki efekt wywołuje mentol?
Mentol jest tradycyjnie pozyskiwany z olejków mięty (np. polnej lub pieprzowej), a znany jest głównie ze względu na własności znieczulające i zmniejszające podrażnienie błon śluzowych. Jego wdychanie lub spożywanie daje bardzo szybko odczuwalne wrażenie chłodu i świeżości. Dlatego też jest powszechnie stosowany w specyfikach wspomagających leczenie przeziębień i kataru. Dodaje się go do maści na ból mięśni, aromatyzuje się też nim przeróżne rzeczy, takie jak chusteczki, detergenty czy kosmetyki.
Uczucie świeżości, którego doświadczamy używając produktów zawierających mentol jest spowodowane po części przez nerw trójdzielny znajdujący się w mózgu. Obszar ten jest odpowiedzialny za postrzeganie temperatury, a także m.in. za szczególne zjawisko związane z silnym bólem głowy po szybkim zjedzeniu czegoś zimnego, określane jako „brain freeze” (ang. zamarzanie mózgu).
Zgłębiając się bardziej w mechanizm tego oddziaływania odkryto, że mentol stymuluje receptory TPRM8, o których dowiedzieliśmy się relatywnie niedawno, bo pod koniec XX wieku. TPRM8 są stymulowane przez chłodną lub zimną temperaturę, ale też przez związki, które imitują zakres temperatur uznawany przez nas za chłód – czyli na przykład mentol. Gdy tego typu sygnał, informujący o zjawisku chłodu, zostaje wygenerowany, zostaje zinterpretowany przez nasz mózg w ten sam sposób, niezależnie, czy jest to prawdziwe zimno, czy mentolowy stymulant.
Użycie w medycynie
Pomysł użycia mentolu zawędrował do świata sportu w dużej mierze z badań medycznych, zajmujących się układem oddechowym. Badania nad efektem farmaceutycznym mentolu prowadzono pod koniec XIX wieku. Już wtedy część lekarzy popierało korzyści jego stosowania w przypadku poprawy oddychania, np. u osób z gruźlicą. Zdolność mentolu do stymulowania termoreceptorów została zidentyfikowana już w 1896 r. Doniesienia na ten temat funkcjonowały w XX wieku, kiedy badano na modelach zwierzęcych, jak mentol wpływa na organizm, będąc stosowany np. na katar, poprawę wentylacji, trawienie, odczucia smakowe i wrażliwość na temperaturę.
Jednym z ciekawszych odkryć było to, że mentol nie tylko zwiększa odczucia chłodu w ustach, ale też zmniejsza wrażliwość ust na odczuwanie wrażeń drażniących, powodowanych przez kapsaicynę (odpowiedzialnej na przykład za ostry smak papryki chili). Efektowi chłodzącemu często towarzyszy przyjemne uczucie i smak mięty, dlatego mentol jest używany w wielu wyrobach cukierniczych i produktach medycznych, szczególnie związanych z infekcjami nosa oraz układu oddechowego.
Mentol w sporcie
Pomysł wykorzystania mentolu w sporcie pojawiał się wielokrotnie, a szczególnie korzystne efekty udało się otrzymać po zastosowaniu samego płukania ust roztworem mentolu, szczególnie podczas ćwiczeń w wysokiej temperaturze. Najlepsze efekty występowały w sportach wytrzymałościowych trwających od 20 do 70 minut. Takiego efektu nie uzyskano w sportach, w których dominują przerywane wysiłki, takich jak gry zespołowe. Większość badań stosowało powtarzane dawki, choć jedno z opracowań podaje, że płukanie ust roztworem z mentolu może wydłużyć czas do wyczerpania, jeśli zaaplikujemy dawkę na krótko przed przewidywanym wystąpieniem objawów zmęczenia.
Stężenie mentolu warto sprawdzić indywidualnie, ale rekomenduje się przedział od 0,01 do 0,1%. W tym miejscu chciałbym też zaznaczyć, że zbyt duże spożycie mentolu może prowadzić do zatruć, a nawet śmierci. Jak z każdą substancją tego typu, należy z nią postępować ostrożnie, bo więcej wcale nie znaczy lepiej.
Na maraton… miętusy i mojito?
Badania podają jeszcze jedną korzyść związaną z płukaniem ust roztworem mentolu. Okazuje się, że może on zmniejszać dyskomfort związany z uczuciem duszności lub tzw. ciężkim oddechem, podobnie jak ma to miejsce w przypadkach medycznych (problemach z wentylacją). Nie zmienia to jednak mierzonego obiektywnie kosztu energetycznego (poboru tlenu).
Sportowcy poddani badaniom ze stosowaniem mentolu wielokrotnie zgłaszali też poprawę odczuć na temat komfortu termicznego, a także mniejsze postrzeganie zmęczenia (RPE). Dyskomfort cieplny jest jednym z czynników ograniczających wysiłek. Możliwe, że przyjemniejsze postrzeganie wysokiej temperatury – działaniem mentolu na nasz mózg – powoduje mniejsze zmęczenie i utrzymywanie większej intensywności. Badania na ten temat wciąż trwają, ale już dziś można spróbować tego typu rozwiązań. Być może stosowanie miętowych cukierków lub (bezalkoholowe) mojito mogą okazać się idealnym rozwiązaniem na bieg w ciepły dzień.
Źródła: Best, R., Spears, I., Hurst, P. and Berger, N. 2018. „The Development of a Menthol Solution for Use during Sport and Exercise”, Beverages, 4(2), pp. 44–10. doi: 10.3390/beverages4020044. Best R. Can peppermint improve performance in the heat? Mysportcience.com Jeffries, O., Goldsmith, M. and Waldron, M. 2018. „L-Menthol mouth rinse or ice slurry ingestion during the latter stages of exercise in the heat provide a novel stimulus to enhance performance despite elevation in mean body temperature”. European Journal of Applied Physiology, 118(11), pp. 2435-2442.doi: 10.1007/s00421-018-3970-4 Kaczorowski, Maya; Kaczorowski, Janusz (December 21, 2002). „Ice Cream Evoked Headaches (Ice-H) Study: Randomised Trial Of Accelerated Versus Cautious Ice Cream Eating Regiem”. British Medical Journal. 325 (7378): 1445–1446. doi:10.1136/bmj.325.7378.1445. PMC 139031. PMID 12493658. Stevens, C. J. and Best, R. 2017. „Menthol: a fresh ergogenic aid for athletic performance”, Sports Medicine, 47(6), pp. 1035-1042. doi: 10.1007/s40279-016-0652-4
Ciągle aktywny chodziarz, który dalej walczy o kolejne cele (wielokrotny reprezentant Polski i dwukrotny olimpijczyk – z Pekinu i Rio). Współautor książek: „Trening Mistrzów” (2018), „Henryk Szost – Rekordzista” (2019), „Marcin Lewandowski – Mój Bieg” (2020), „Adam Kszczot – W pogoni za mistrzostwem” (2022). Doktor nauk medycznych i nauk o zdrowiu. Pracownik Uniwersytetu Jana Długosza w Częstochowie, a także trener lekkoatletycznych klas sportowych w IV liceum w Częstochowie. Działa też jako sędzia i organizator imprez, nie tylko sportowych.
