Bieganie ma rewelacyjny wpływ na nasz układ krążenia i układ oddechowy. O tym wiemy już od dawna. Dużo bardziej skomplikowane jest oddziaływanie wysiłku fizycznego na mózg i pośredni wpływ na inteligencję czy kreatywność. Mamy już jednak sporo dowodów na to, że bieganie wpływa bardzo korzystnie na układ nerwowy i intelekt. To kolejny argument dla osób, które przesiadują nad książkami, zapominając o ruchu.
Regularne ćwiczenia fizyczne powodują, że neutralizujemy stres i redukujemy napięcie mięśni. Ale prawdziwym powodem, dzięki któremu czujemy się lepiej jest usprawnienie funkcji mózgu, by działał w najlepszy możliwy sposób. Oddziaływanie wysiłku fizycznego na mózg jest o wiele ciekawsze, niż jego działanie na pozostałe układy. Jak podaje John Ratey, autor bestsellerowej książki „Spark. The revolutionary new science of exercise and the brain” – budowanie mięśni czy poprawa funkcji serca i płuc to tylko efekt uboczny wysiłku fizycznego. Dr Ratey mówi swoim pacjentom, że głównym skutkiem regularnego treningu nie jest budowanie kondycji, ale usprawnianie mózgu!
Sprawność fizyczna i umysłowa
Według najnowszych statystyk, ponad połowa dorosłych ludzi w krajach rozwiniętych ma nadwagę lub otyłość. Niestety to, co kiedyś dopadało ludzi w średnim wieku, teraz staje się epidemią także u dzieci. Przez zaniedbania własnego ciała stopniowo zabijamy samych siebie, co od dawna jest problem współczesnego świata. Jeszcze bardziej niepokojące jest to, że brak aktywności działa także negatywnie na nasze mózgi, choć niewiele osób dostrzega ten punkt widzenia. Poprzez brak ruchu stajemy się więc coraz mniej sprawni umysłowo.
Połączenie ciało-mózg przez wiele lat fascynowało naukowców. Dzięki wielu badaniom odkryto mnóstwo biologicznych zależności pomiędzy ciałem i mózgiem. By utrzymać nasz mózg w formie, musimy ćwiczyć. Nasze ciało potrzebuje bowiem odpowiedniego poziomu wysiłku do prawidłowego funkcjonowania. We wspomnianej książce „Spark” Dr Ratey demonstruje, jak i dlaczego aktywność fizyczna jest decydująca dla sposobu, w jaki myślimy i czujemy. Wyjaśnia dokładnie naukowe podstawy, potwierdzające sposób, w jaki ćwiczenia ułatwiają proces uczenia się, jak ruch wpływa na nastrój, uwagę, postrzeganie siebie, jak chroni przed stresem, buduje umiejętności socjalne i odwraca niektóre efekty starzenia się mózgu.
Pozytywne hormony biegacza
Pierwszym działaniem, które potwierdza pozytywne działanie ćwiczeń na mózg jest wydzielanie się endorfin. Wpływają one na działanie kory mózgowej, a także podwyższają ciśnienie tętnicze. Ponadto podczas biegu (czy innych cyklicznych ćwiczeń) przez długi czas nasz mózg generuje określone wzorce ruchowe, co wiąże się z silną i długotrwałą aktywnością elektryczną. Działanie to wymaga ingerencji obu półkul, w przeciwieństwie do ćwiczeń leteralizacyjnych, kiedy jedna strona jest dominująca. Lateralizacja (inaczej stronność) to asymetria czynnościowa prawej i lewej strony ciała, która wynika z różnic w budowie i funkcjach obu półkul mózgowych. Wyraża się np. większą sprawnością ruchową prawych kończyn niż lewych, a także rejestrowaniem przez mózg większej liczby bodźców zmysłowych dochodzących z jednej strony ciała. Lateralizacja związana jest z dominowaniem jednej z półkul mózgowych. Pewne obszary mózgu kierują wtedy określonymi procesami i czynnościami. Bieganie pomaga angażować obie półkule, co wpływa np. na kreatywność.
Kolejny efekt ćwiczeń to wydzielanie neurotransmiterów. Już dawno udowodniono, że ćwiczenia zwiększają poziom serotoniny, noradrenaliny i dopaminy – ważnych neurotransmiterów, które wpływają na myśli i emocje (np. brak serotoniny jest związany z depresją).
Mózg działa też w wielu przypadkach jak mięśnie. Zanika nieużywany. U osób, które wznawiają aktywność fizyczną, zwiększa się ilość połączeń nerwowych, co poprawia procesy myślowe. Jednak po jakimś czasie nieaktywności proces powraca.
Wiadomo również, że dzięki ruchowi wytwarzane są produkty białkowe, które przenikają do mózgu, gdzie grają decydującą rolę w mechanizmach najwyższych procesów myślowych. Są to przed wszystkim insulinopodobny czynnik wzrostu (IGF-1), naczyniowo śródbłonkowy czynnik wzrostu (VEGF) oraz mózgopochodny czynnik wzrostu nerwów (BDNF).
Procesy w mózgu u biegacza
Znając interakcje między ciałem i mózgiem, możemy wpływać na procesy zachodzące w naszym organizmie, zarządzać nimi, rozwiązywać ewentualne problemy. Dzięki temu mamy wpływ na sprawność naszego mózgu, który może pracować na najwyższym poziomie. Dla przykładu, jeśli dziś rano zrobiłeś/-aś półgodziny bieg o spokojnej intensywności, dużo łatwiej będzie ci skupić się na czytaniu tego tekstu i twój mózg łatwiej poradzi sobie z zapamiętaniem go…
Doskonałym przykładem obrazującym wpływ regularnych ćwiczeń na zdolności intelektualne jest doświadczenie przeprowadzone w szkole w Naperville w stanie Illinois (o czym napiszę więcej w kolejnym artykule). Wprowadzono tam kilka lat temu rewolucyjny program wychowania fizycznego. Lekcje wf zostały tak zmienione, że na koniec eksperymentu 19 tysięcy uczniów biorących w nim udział stało się najbardziej sprawnymi dziećmi w USA.
Zaledwie 3% miało tam nadwagę, podczas gdy średnia krajowa wynosi około 30%! Jednak – co było największą niespodzianką, szokującą obserwatorów, program zmienił uczniów także w najmądrzejszych w całym kraju. W 1999r. w Naperville uczniowie ostatniej klasy byli najlepsi spośród 230 tysięcy badanych z całego świata, którzy zdawali międzynarodowy test nazywany TIMSS (Trends in International Mathematics and Science Study), oceniający wiedzę z matematyki i nauk ścisłych. W ostatnich latach uczniowie z Chin, Japonii i Singapuru regularnie wyprzedzali młodych Amerykanów w tych kluczowych przedmiotach, ale Naperville stało się chlubnym wyjątkiem. Uczniowie z tej szkoły zdali test TIMSS na szóstym miejscu na świecie z matematyki i najlepiej na świecie z nauk ścisłych. Eksperyment podjęty w tej szkole dał bardzo ciekawe, inspirujące rezultaty. W czasach, gdy jesteśmy bombardowani przez smutne informacje o nadwadze, braku motywacji i wypadającej poniżej swoich możliwości młodzieży ten przykład daje nadzieję, że przez odpowiedni system szkolenia można wpłynąć zarówno na rozwój fizyczny, jak i umysłowy młodego pokolenia.
Regularne uprawianie sportu pozwala nam nie tylko dbać o nasze ciało, ale i o umysł, opóźniając procesy starzenia mózgu i poprawiając jego funkcje. Dzięki temu mamy szansę poprawiać naszą kreatywność, skłonność do innowacji, czy nawet zwiększać poziom inteligencji. W kolejnych artykułach postaram się opisać więcej szczegółów, jak działają poszczególne mechanizmy opisujące wpływ ćwiczeń na mózg.
Ciągle aktywny chodziarz, który dalej walczy o kolejne cele (wielokrotny reprezentant Polski i dwukrotny olimpijczyk – z Pekinu i Rio). Współautor książek: „Trening Mistrzów” (2018), „Henryk Szost – Rekordzista” (2019), „Marcin Lewandowski – Mój Bieg” (2020), „Adam Kszczot – W pogoni za mistrzostwem” (2022). Doktor nauk medycznych i nauk o zdrowiu. Pracownik Uniwersytetu Jana Długosza w Częstochowie, a także trener lekkoatletycznych klas sportowych w IV liceum w Częstochowie. Działa też jako sędzia i organizator imprez, nie tylko sportowych.
